Een man loopt met omzichtige passen door het veld, de stok hoog opgeheven, terwijl zijn makkers proberen het vliegtuigje in het vizier te krijgen. Volgende beeld: een man in een uitzichtpost in een boom. Zit-ie nou gewoon in een stoel die met touwen in de boomkruin is vastgebonden, een beetje scheef ook nog? Ondertussen op de grond niks stormbaan, maar gymnastiek. Dan zaklopende soldaten.
Doen ze dat nog steeds in het leger, vraag ik me af, zaklopen? Een stukje teambuilding? Het doet allemaal even denken aan het verhaal van de spontane verbroederingen rond kerst 1914 in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, mooi beschreven in Modris Eksteins’ Rites of Spring. Maar dat waren volgens Eksteins de laatste stuiptrekkingen van een andere eeuw, van een andere manier van oorlogvoeren, die na die winter van 1914 definitief verleden tijd was. Wellicht dat Nederland, zonder de ervaring van de Grote Oorlog, dat gemist had? Of was het een illustratie van Martin van Crevelds observatie dat Nederland nooit een oorlogscultuur heeft gehad? Een mooie uitzending in ieder geval.
Na Andere Tijden Zembla. Met een uitzending over Nederland als belastingparadijs voor multinationals. Obama noemde ons land samen met Ierland en Bermuda als belastingparadijzen, en daar had Nederland tegen geprotesteerd. Maar Obama had gelijk, stelt hoogleraar belastingrecht G. Michielse in Zembla. Hij rijdt in een donkere cabrio langs de vele brievenbusondernemingen om het te laten zien: de Intertrust, de Herengracht, Citco. Een publiek geheim, wat onderstreept wordt door de oude beelden uit het NOS Journaal en uit het programma Gouden Bergen van Lex Runderkamp en Feike Salverda - in een witte DS - uit 1986.
Gouden bergen was ‘het eerste pecuniaire magazine op de Nederlandse tv’. Niet alleen deze uitzending uit 1986, ook afleveringen als ‘De krach van ‘87’ en ‘De prijs van een schoon milieu’ kunnen in een geupdate versie zo weer vertoond worden. In het fragment uit de aflevering ‘Nederland belastingparadijs’ komt de toenmalig voorzitter van de vereniging van belastingambtenaren, de heer Clarijs, aan het woord. Clarijs had destijds in een brief aan Financiën al op het probleem van de multinationals en de belastinglekken gewezen. Het bedrag dat de Nederlandse schatkist misliep werd toen geraamd op zo’n vier miljard gulden. De 16 miljard euro van Zembla, de nieuwe becijfering van het belastinggat dat multinationals in 2007 in de Nederlandse staatskas zouden hebben geslagen, had het journaal al gehaald. En het leek dan meteen ook het enige nieuws aan de uitzending.
Hoe die berekening nou precies tot stand was gekomen bleef ook na de uitleg onduidelijk. Wat me een dag later nog het meest is bijgebleven van Zembla is de maggi. De maggi op tafel bij Hotel des Indes in het fragmentje uit Gouden Bergen. Misschien is het omdat ik er na Andere tijden extra gevoelig voor was, voor de knulligheid. Of wellicht omdat ik al jaren een kleine fascinatie heb voor maggi. Mijn zusje Maaike en ik hadden toen we klein waren het zogenaamde ‘maggischaap’. Een wollen knuffel die we ooit een scheutje maggi onder de staart hadden gesprenkeld. Een klein bruin vlekje was het geworden, maar de typische geur was nogal doordringend en zit er vijfentwintig jaar later nog. Je moést het schaap gewoon altijd even onder de staart ruiken. Maar daar stond dus een klein, viezig flesje maggi op tafel. Zo een waarvan de plakkerige buitenkant maanden of misschien wel jaren stof heeft opgenomen. Naar verluidt kun je ook maar het beste oude maggi hebben, want op Europees niveau schijnt besloten te zijn het soja-eiwit in de maggi te vervangen door tarwe-eiwit. En de smaakversterker zou daardoor tegenwoordig nogal stinken.
Zeventig jaar later is de onschuld van de laatste maanden voor de Tweede Wereldoorlog zoet-bitter. Met de bril van nu zien dat houten vliegtuigje, die uitkijkstoel en het zaklopen er ontroerend knullig uit. Maar de Nespressomachine, de besluitvorming rond Irak en Afghanistan, de pakken van Matthijs van Nieuwkerk: hoe zouden we over twintig of zeventig jaar naar beelden van nu kijken? Of laat deze avond televisie uiteindelijk zien dat sommige onderwerpen de lange houdbaarheid van de geur van oude maggi hebben? Omdat ze altijd, en daarom nooit, urgent nieuws lijken.