In reactie sloot Malta zijn haven en stuurde zelfs boten met migranten terug naar de Libische wateren, waar hen een verdrinkingsdood of vreselijke detentieomstandigheden in Libië wachtten. Afgelopen weekend zwichtte Malta dan toch voor aan het land brengen van 425 migranten, die al 40 dagen op zee dobberden, in steeds penibeler omstandigheden. Maar zelfs deze humanitaire crisis leverde niet één aanbod op uit Europa om asielzoekers over te nemen. Wat zegt deze onverschilligheid over de toekomst van een Europees asielbeleid?
Opinie Europees asielbeleid: Tineke Strik
De coronacrisis heeft de toch al beperkte solidariteit binnen de Europese Unie danig op de proef gesteld. Zowel bij de economische samenwerking als het gezamenlijk asielbeleid. Waar de regeringsleiders het besef van onderlinge economische afhankelijkheid niet makkelijk vertalen naar noodzakelijke solidariteit, is het parlement hen een stap voor met een voorstel voor een omvangrijk herstelfonds. Ook als het gaat om asielzoekers worden grens- en partij overstijgende belangen gemakkelijker overbrugd in het Europees Parlement dan tussen de regeringen. Waar het parlement een eerlijke verdeling van asielzoekers bepleit, is de Europese Raad diep verdeeld. De zuidelijke lidstaten willen af van het principe dat het land van binnenkomst verantwoordelijk is voor de asielprocedure, de noordelijke lidstaten houden er juist aan vast en de oostelijke lidstaten willen helemaal niet meedoen aan een verdeelsysteem. Deze impasse raakt asielzoekers door de coronacrisis nog harder.
Bruut geweld
Gebrek aan solidariteit zet per definitie het recht op opvang en bescherming van asielzoekers onder druk. Zodra de verantwoordelijkheid bij slechts enkele landen komt te liggen, kampen deze met capaciteitstekorten en neigen ze tot afschrikkende maatregelen. Aan veel buitengrenzen van de EU worden asielzoekers zonder enig individueel onderzoek teruggestuurd of overgedragen aan een buurland, waar de EU-asielnormen niet gelden. In sommige landen gaat dat, zoals op de Kroatisch-Bosnische grens, gepaard met bruut geweld. Maar ook buiten de Europese Unie is dit mechanisme zichtbaar: Erdogan gooide de grens met Syrië helemaal dicht nadat hij met de EU-regeringsleiders had afgesproken – in ruil voor geld – vluchtelingen tegen te houden en over te nemen van EU-landen. Het is voor Syrische burgers sindsdien vrijwel onmogelijk om het geweld in hun land te ontvluchten.
Afschuiven en afschrikken
Op mondiaal niveau, zijn het juist de meest welvarende landen die asielzoekers afschuiven en afschrikken: de VS sloten akkoorden met Mexico en Centraal-Amerikaanse landen om asielzoekers en vluchtelingen van de VS over te nemen, Australië schoof de verantwoordelijkheid voor asielzoekers af op Naura en Papua Nieuw Guinea. De EU heeft, naast de EU/Turkije deal, het tegenhouden en overdragen van ongedocumenteerde migranten als hoogste prioriteit bij de samenwerking met alle derde landen. Zo besteden rijke landen hun grensbewaking en opvang van asielzoekers uit aan zogeheten transitlanden die economisch vaak afhankelijk van hen zijn. Als gevolg van deze deals komen vluchtelingen vaak onderweg vast te zitten zonder mogelijkheid van bescherming of opvang. En hoewel opvang in de regio altijd al de praktijk is (85 procent van de vluchtelingen is afhankelijk van fragiele en arme landen in herkomstregio’s), leidt deze afschuifpolitiek tot een onaanvaardbare druk op die toch al fragiele regio. Het coronavirus maakt de gebrekkige opvang in overvolle vluchtelingen kampen zelfs nog urgenter. Twee jaar geleden heeft de VN het initiatief genomen tot een ‘Global Compact on Refugees’, waarin 181 landen beloofden om de verantwoordelijkheid voor de vluchtelingen eerlijk te verdelen met meer financiële steun voor de opvang in de regio en meer hervestiging van met name kwetsbare vluchtelingen (volgens UNHCR is 10 procent te kwetsbaar voor de basale opvang in de regio). Met solidariteit in plaats van afschuiven zou een goede opvang en bescherming van de 26 miljoen vluchtelingen wereldwijd (41 miljoen ontheemden bevinden zich in eigen land) geen enkel probleem hoeven zijn.
Verleiden en belonen
Met een gezamenlijk asielbeleid gebaseerd op solidariteit zou de EU in de perfecte positie zijn om te laten zien dat deze mooie beloften ook waar te maken zijn. Als Europese Groenen hebben wij onlangs onze ideeën daarvoor geschetst, die uitgaan van een evenredige verdeling. De voorkeuren van asielzoekers krijgen een stem krijgen bij het aanwijzen van het land van opvang en procedure. Lidstaten en ook gemeenten worden verleid en beloond als ze meer asielzoekers willen opnemen. Om te zorgen dat asielzoekers in de ene lidstaat niet beter af zijn dan in de andere, moeten de regels voor opvang, de asielprocedure en de rechten van asielstatushouders eenvormig zijn en de Europese Commissie veel meer toezien op de naleving. Een asielstatushouder is na een jaar vrij om op de Europese arbeidsmarkt naar werk te zoeken en zich te vestigen waar hij of zij dat heeft gevonden. Lidstaten die pertinent weigeren om deel te nemen, zullen dat uiteindelijk ook moeten voelen op een ander vlak, zoals op het gebied van financiën of de Schengenregels.
