Over drijfveren, helden en inspiratiebronnen

Idealen verwezenlijken

"Er is niks vies aan idealisme. Maar grote ambities bereik je met kleine stapjes en een lange adem. Ik heb stappen gezet naar betere mensenrechten, naar eerlijkere kansen. Jaren geleden stond ik samen met maatschappelijke organisaties en campaigners aan de wieg van het clusterbommenverdrag. Mijn eerste debat in de Kamer ging over de uitvoering van dat verdrag. Dat is mooi.

Idealen zijn niet alleen in de politiek te bereiken. Mijn broer verdient zijn geld in de telecom in het Midden-Oosten. Hij draagt bij aan de opbouw van een land door daar gewoon te zijn en te werken. Je hoeft niet altijd vrijwilligerswerk te doen om je idealen te kunnen verwezenlijken.

Conflicten draaien overal om precies hetzelfde. Of het nu in het Midden-Oosten is of Afrika. Ze gaan over de vraag of mensen erkend worden en invloed hebben op hun eigen leven. In Nederland is dat niet anders, maar dan in minder extreme mate. Het besef dat mensen overal hetzelfde zijn, is ontstaan doordat ik op jonge leeftijd al in conflictgebieden kwam.

Toen ik zes was en de leraar vroeg wat ik wilde worden, zei ik: ambassadeur of correspondent. Niet om Nederland te vertegenwoordigen in Palestina of andersom. Het ging mij er vooral om dat je die twee werelden aan elkaar kon verbinden. Ik wilde laten zien dat het niet uitmaakt wat voor een kleur huid iemand heeft of dat iemand wel of geen vluchteling is.

Mijn vader wilde dat ik alles ging doen, behalve politiek. Alles wat slecht was, kwam in zijn ogen voort uit de politiek. Hij zei dan: kijk naar je oom, die probeerde ook iets goeds te doen. Mijn oom was burgemeester van Nabloes en door een aanslag op zijn leven raakte hij zwaar gewond. Hij was ook een politiek dier. De deur stond altijd open stond voor iedereen; of iemand nu uit de goot kwam of tot de elite behoorde. Hij was een enorme optimist. Zijn naam, Bassam, betekent glimlach. Dat optimisme herken ik bij mezelf. Als je om al het leed moet huilen, dan kun je wel de hele dag huilen."

Moslims hebben humor

"Dat moslims geen humor hebben is een vooroordeel. In mijn boek heb ik beschreven hoe mensen grappen maken over Arafat. Er zijn een aantal heel goede Arabische stand up-comedians, zoals Ahmed Ahmed en Aron Kader. Zij zijn in Amerika opgegroeid en kregen ineens 9/11 over zich heen. Met humor zijn zij er in geslaagd om mensen met argwaan aan zich te binden.

Humor is nodig om lichter in het leven te staan. Het is jammer dat er na de moord op Theo van Gogh niet hetzelfde in Nederland gebeurde. Kunstenaars, politici, journalisten moeten vechten voor het vrije woord. Ik heb in landen gezeten waar je helemaal niks mocht zeggen.

Een hele grote held van mij is de Palestijnse politieke tekenaar Naji al-Ali. Hij was dertien toen hij moest vluchten naar Libanon. In 1987 is hij vermoord. Hij had veel vijanden gemaakt met zijn kritische cartoons in Arabische kranten. In al zijn tekeningen verwerkt hij een dertienjarig mannetje met de handen op z'n rug. Hij is lijdend voorwerp van een schouwspel, zonder dat hij daar invloed op heeft. Al in de jaren tachtig streed Naji al-Ali voor vrijheid in de Arabische wereld en had openlijk kritiek op de regimes. Dat is pas echt heldenmoed."

Opkomen voor anderen

"In Nederland hadden alle kunstenaars, eigenlijk iedereen met een 'linkse hobby' het niet makkelijk. Wat ik echt erg vind van het rancuneuze kabinet van Rutte, is dat alles wat in een bepaalde hoek werd zet, maar even pech had. Wat ik Rutte vooral kwalijk neem is dat hij niet eens een poging heeft gedaan om een premier te zijn van alle Nederlanders.

Het begon al slecht met de zin dat 'rechts Nederland zijn vingers aflikt' bij dit kabinet. Dat kun je als partij vinden, maar niet als premier. Een politicus als Paul Rosenmöller vind ik daarom goed. Hij gaf het gevoel dat hij niet alleen opkwam voor zijn idealen, maar hij knokte voor de idealen van anderen. Dat gevoel missen mensen tegenwoordig.

Bij verschillende instituties zie je het besef groeien dat ze echt wat moeten doen voor burgers. Kijk maar naar Alex Brenninkmeijer van de Ombudsman. Instituties moeten veel meer laten zien waarvoor ze ooit zijn opgericht. Het gaat om betrokkenheid. Ga naar de mensen toe, leg rekenschap af en leg uit waarom je doet wat je doet.

Bij de Algemene Rekenkamer zie ik dat ook meer gebeuren. Kees Vendrik is tegenwoordig lid van de Algemene Rekenkamer. Ik bewonder zijn betrokkenheid. Als Kamerlid zat hij niet iedere week bij Pauw & Witteman aan tafel, maar hij wist precies waar hij het over had."

Helden in het klein

"Soms kijk ik met verbazing naar programma's als Pauw & Witteman. Dan zit er weer zo'n man met een gehaakte muts te vertellen wie hij wel en geen hand wil geven. Waar halen ze zo'n man vandaan? Hij is een ieniemienieminderheid binnen de Marokkaanse gemeenschap. Als je gewoon iemand als Ouafa Oualhadj naast die man zet dan krijg je een heel ander beeld. Lees haar mening maar op Twitter.

Maar het is niet interessant om iemand waar het goed mee gaat aan tafel te hebben zitten. Mensen als Ouafa zijn helden in het klein. Overal zijn helden. Rosa Parks was ook een heel gewone vrouw hoor. Ze was al een held, maar werd het pas toen ze in de krant stond omdat ze in de bus bleef zitten.

Een boek dat mij geïnspireerd heeft is 'You can never be neutral on a riding train' van Howard Zinn. Hij is een Amerikaanse historicus die de geschiedenis beschrijft vanuit het oogpunt van de gewone mensen in plaats van de machthebbers. De Amerikaanse geschiedenis vertelt hij door de ogen van de Indianen in plaats van Columbus. Vaak wordt vergeten dat verandering komt door gewone mensen.

Bij het einde van de Apartheid in Zuid Afrika denkt iedereen aan Nelson Mandela en De Klerk. Maar al jarenlang voerden honderdduizendenden mensen dag in dag uit een strijd tegen dat systeem. In een land met conflicten zijn er altijd mensen die streven naar vrede. In een land zonder vrijheid zijn er altijd mensen die zich daar tegen verzetten. Ik weet dat er aan de andere kant van de wereld mensen bezig zijn om een bijdrage te leveren aan een betere wereld. Mijn optimisme komt uit dat besef vandaan."