Hoe links Rutte II kan voorkomen
Met succes: kiezers waarderen de VVD van alle partijen het hoogst op dit onderwerp. Het zou dus niemand moeten verbazen wanneer Rutte en de zijnen gaan proberen dit kunstje te herhalen, en de bekende verkiezingsposter binnenkort weer overal te vinden is. In tegenstelling tot sommige andere posters, die vermoedelijk stilletjes op een brandstapel zijn beland ('Bij ons staat de hypotheek aftrek als een huis').
Met die verwachting wil ik de linkse partijen graag een tip geven: ga dit keer in het offensief, val Mark Rutte voluit aan op zijn economische reputatie en laat je niet weerhouden door onterechte bescheidenheid. Zelfs partijen die "de economie" níet tot belangrijkste campagnethema verheffen, hebben een wereld te winnen.
De VVD profiteert momenteel van een quasi-monopolie op economische geloofwaardigheid (1). Net zoals ieder ander monopolie heeft dit geleid tot gemakzucht en de krampachtige bescherming van particuliere belangen die de economie als geheel schaden. Dat maakt de VVD kwetsbaar. Met een beetje lef kunnen partijen als GroenLinks daar van profiteren.
Van voorloper naar dure dwarsligger
In de jaren negentig was de VVD in de paarse kabinetten nog een motor achter broodnodige economische hervormingen. De zalmnorm is een belangrijke verworvenheid. Ook op het gebied van marktwerking zijn, met wat hulp van Brussel, grote successen behaald: denk aan telefonie. Grotere concurrentie en effectieve regulering hebben gezorgd voor veel lagere prijzen. Natuurlijk zijn er ook zaken níet goed gegaan. Toch ken ik niemand die graag terug wil naar de tijd dat mobiel bellen in Nederland één gulden veertig per minuut kostte.
We zijn nu echter ruim een decennium verder, en de VVD gedraagt zich intussen vooral als dwarsligger in plaats van voorloper. Twee kostbare voorbeelden. De hypotheekrenteaftrek is nooit een goed idee geweest, maar deze konden we ons in de jaren negentig ten minste nog veroorloven.
Inmiddels zeulen we in een moeras van tegenspoed met een blok aan ons been dat de schatkist ruim tien miljard euro per jaar kost. De aftrek vernietigt 800 miljoen tot twee miljard euro per jaar aan welvaart, vooral door verstoring van de woningmarkt en de arbeidsmarkt (2). De VVD bevindt zich echter nog steeds in de ontkenningsfase en moet dus door andere partijen (zie het Lenteakkoord) worden gedwongen haar eerdere holle beloften aan de kiezer in te slikken.
Dan de kilometerheffing. De VVD is de grootste fan van marktwerking, maar zodra het gaat om beprijzing van schaars weggebruik steken de liberalen massaal de vingers in de oren. Dat scheelt ons per jaar anderhalf miljard euro aan economische welvaart, om nog maar te zwijgen over de gevolgen voor het milieu (3).
Bij elkaar kosten die zaken ruim een half procent van het BBP per jaar, ofwel tweehonderd euro voor iedere Nederlander. Daar kun je leuke dingen mee doen, en dat zijn nog maar twee voorbeelden. Ik heb het nog niet eens gehad over VVD'ers die lobbyen voor peperdure gevechtsvliegtuigen die nauwelijks banen opleveren (4). Of over het feit dat de VVD een slechter track record heeft dan de PvdA als het gaat om verantwoord begrotingsbeleid. Of over de wetenschap dat teveel ongelijkheid een samenleving economisch schaadt. Kansen te over voor links.
Uiteraard geldt dit ook voor de elephant in the room: de kredietcrisis. Het zou wat al te gemakkelijk zijn om die volledig in de schoenen van (geestverwanten van) de VVD te schuiven. Toch laten linkse partijen, de SP uitgezonderd, ook hier mogelijkheden liggen. Wanneer een prominente VVD'er als Bolkestein in de Volkskrant roeptoetert dat de kredietcrisis toch vooral is ontstaan door overregulering en te veel overheid, blijft het oorverdovend stil aan de overkant.
Het uitstekende rapport van de Commissie De Wit toont onomwonden aan dat banken, ook de Nederlandse, op de Amerikaanse hypotheekmarkt vrijwillig veel méér risico namen dan de wettelijke vereisten. Hoeveel vertrouwen verdient een partij nog die vier jaar na de grootste crisis sinds 1929 zulke verkeerde diagnoses stelt?
Wijze woorden van Adam Smith
De VVD is met afstand kampioen in het verdedigen van goed georganiseerde deelbelangen die de economie schade opleveren. Natuurlijk, iedere partij luistert naar lobby's - maar de VVD bakt ze wel erg bruin. Een korte tour d'horizon van onze liberale vrinden. Afke Schaart: zorgt er voor dat de KPN een eigen Kamerzetel heeft. Betty de Boer: speelt met verve een rol als buikspreekpop van de NVM. Charlie "Asfalt" Aptroot: behoeft geen toelichting.
Het houdt niet op bij Kamerleden. Bij minister Schippers staat de deur voor de tabakslobby altijd open. En als klap op de vuurpijl gaat Bernard Wientjes van werkgeversorganisatie VNO-NCW er prat op dat hij regelmatig mag sparren met premier Rutte. De VVD lijkt de stelregel te hanteren: wat goed is voor bedrijven en werkgevers, is per definitie goed voor "de BV Nederland".
Oerliberaal Adam Smith wist echter al dat niet linkse politici, maar ondernemers het grootste gevaar zijn voor de vrije markt. Uit The Wealth of Nations: "Mensen uit één bedrijfstak komen zelden tezamen, zelfs als dat gebeurt voor plezier en afleiding, zonder dat de conversatie uitloopt in een samenzwering tegen het publiek, of in een opzetje om de prijzen te verhogen" (5).
Politiek gaat over de afweging van strijdige belangen en de keus voor maatregelen die ons als samenleving het meeste opleveren. Al dat gelobby van ondernemers en andere belangengroeperingen gaat ten koste van onze welvaart. Zozeer zelfs dat economen er een term voor hebben bedacht: rent-seeking.
Nu hadden we in Nederland een prachtig model om juist te voorkomen dat politici uitsluitend oog zouden hebben voor deelbelangen: de overlegeconomie. Maar scheidend SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan heeft twee jaar lang naast de telefoon gezeten, vergeefs wachtend op een telefoontje van Mark Rutte.
Leren van de PVV
Het is misschien geen prettige boodschap, maar links kan nog veel leren van de PVV. In 2010 viel Wilders Cohen frontaal aan op een eigenschap die juist als een kracht van de PvdA'er werd gezien: leiderschap.
Wilders wist kiezers met succes aan het twijfelen te brengen door Cohen, een man met ruime bestuurservaring, in de verkiezingsdebatten vooral neer te zetten als theedrinker en multicultiknuffelaar. Zie het boekje waarin hoogleraar psychologie Willem van der Does de strategie van de PVV belicht (6). Let wel: de leiderschapservaring van Wilders zelf is nogal pover, maar deed in de debatten niet ter zake. Zo brutaal en overrompelend was de aanval op Cohen.
Linkse partijen moeten er alles aan doen om te voorkomen dat de VVD in september de grootste wordt. Ze laten kansen liggen door Mark Rutte onvoldoende aan te vallen op economisch beleid. Daardoor blijft de mythe voortbestaan dat onze economie bij de VVD in goede handen is. Het tegendeel is waar.
Juist in tijden van crisis zijn grote en échte hervormingen nodig, die zo goed als onmogelijk zullen blijken met Rutte in het Torentje. Dus, linkse politici, pak die handschoen op. Onze welvaart is simpelweg te belangrijk om aan de VVD over te laten.