Evaluatie

Vele GroenLinksleden doen een poging de daverende klap die de partij heeft gekregen van de kiezers te verklaren. Op inhoudelijk niveau berijden velen daarbij hun eigen stokpaardjes: de koers was te weinig groen of juist te veel, te weinig links of het verkeerde links, te neoliberaal enzovoort.

Die koers is echter niet zo veranderd in twee jaar en kan zo'n snelle afgang niet verklaren. Het zit hem meer in het beeld van de partij dat we hebben neergezet in de ogen van de kiezers. En nu gaat een commissie een half jaar onderzoeken waarom GroenLinks zoveel kiezers heeft verloren. Maar zo lang hoeft het helemaal niet te duren. Hier alvast een voorschot op de oorzaken:

Opvolgingsproblemen

Het was moeilijk om de zittende fractievoorzitter op te volgen, omdat zij aan de traditionele GroenLinkse agenda zaken had toegevoegd als een vrijzinnige en progressieve maatschappijvisie en een oprechte interesse in de emancipatie van minderheden. Die nieuwe zaken waren voor veel kiezers doorslaggevend, maar verder in de partij geen gemeengoed. Halsema is in die zin altijd een buitenbeentje in de partij geweest en ze heeft daar zeker niet de status van een heilige, zoals de media denken.

Jonkies

GroenLinks gunt zijn Kamerleden maar drie termijnen en zet altijd erg veel jonkies op de lijst, zodat mensen niet langzaam naar een positie kunnen groeien. Tegen de tijd dat Jesse Klaver er klaar voor zou zijn moet ie al weer weg. Volgens de interne richtlijnen van GroenLinks had Halsema bij de verkiezingen van 2010 moeten opstappen, maar een opvolger was toen in geen velden of wegen te bekennen.

De kandidatencommissies in 2006 en 2010 verzuimden om te zoeken naar iemand met leiderscapaciteiten, uitstraling, een brede belangstelling, een eigenzinnige agenda en het vermogen om meer kiezers te trekken. En zo werd bij Halsema's plotse vertrek het bekwame Kamerlid Sap naar voren geschoven, een vakspecialiste die op haar portefeuilles goed scoorde, maar niet aan al deze criteria voldoet.

Onervarenheid

Er wordt nu gespind dat Sap van meet af aan werd omringd door onervarenheid. Dat is onjuist. Ze heeft een heel goede voorlichtster. De in het artikel genoemde befaamde strateeg Tom van der Lee is ook na zijn vertrek beschikbaar gebleven voor advies. Hij is opgevolgd door Bart Snels, die ook grote strategische kwaliteiten heeft en Jolande kon beschikken over een ervaren tekstschrijver, presentatie- en debatcoach.

Toen het congres over de politiemissie naar Kunduz eraan kwam, waar 80% van de partijleden tegen was, heeft dit team een speech geschreven die Jolande een grote overwinning bezorgde: 80% van de leden steunde haar uiteindelijk. De maandag daarop heeft Sap de coach weggestuurd omdat ze het 'op haar eigen manier' wilde doen. De strateeg is ook vertrokken en heeft nu meegeholpen aan de overwinning van een andere partij.

Kunduz

De Kunduzmissie heeft de partij sympathie gekost maar ook opgeleverd en in de peilingen veranderde er niet veel. Sap leek haar leiderschap aanvankelijk gevestigd te hebben. De daling zette pas in toen bleek in welke val van Rutte Jolande Sap met open ogen was gelopen: het succes in het buitenland straalde op hem af, terwijl ieder akkefietje in Kunduz op het conto van GroenLinks werd geschreven.

Ook raakten de kiezers het spoor bijster toen Jolande Sap het steeds had over het verschrikkelijke kabinet, maar het wel steunde. Dit laatste herhaalde zich bij het lente- dan wel Kunduzakkoord over de begroting van 2013.

Diversiteitsdwang

De kandidatencommissies en de congressen van GroenLinks kiezen zonder uitzondering voor ideële bevlogenheid en etnische, seksuele, geslachtelijke en regionale diversiteit. (Ik ben wel eens op een partijvergadering in Noord-Holland geweest waar oprecht geklaagd werd dat er helemaal geen kandidaten uit Heiloo op de lijst stonden.)

Communicatieve vaardigheden en echte politieke vaardigheden zoals Ineke van Gent ze heeft, zijn voor de partij veel minder belangrijk, en Van Gent werd in 2010 dan ook aanvankelijk op een onverkiesbare plek gezet en hield het in 2012 voor gezien. Zo kreeg Halsema in 2010 een niet erg indrukwekkende fractie, die ze overigens behoorlijk bijeen wist te houden. Toen ze vertrok viel de fractie uit elkaar als de LPF na de dood van Fortuyn. Het enige waar de fractie in slaagde was om dit lange tijd geheim te houden voor het grote publiek.

De stekker

Het stekkerincident, waarbij een fractieleider een andere fractieleider een metafoor uitlegde door deze uit te beelden alsof ze in een tv-kwisje zaten, was een genante vertoning, vooral ook omdat toen duidelijk werd dat er mensen in de fractie zaten die een afkeer van Sap hadden, anders hadden ze haar deze afgang bespaard.

Procedures in plaats van vertrouwen

Als lid van GroenLinks sla ik het liefst het ochtendgedeelte van de congressen over: eindeloze sessies over een verandering van artikel 3 lid zoveel van een procedure. Tijdens een van die sessies is er kennelijk ook iets besloten over de kandidaatstellingsprocedures. De kandidatencommissie in 2012 voelde zich met handen en voeten gebonden aan deze procedure, evenals het bestuur.

Bij de onverwachte kandidatuur van Tofik Dibi voor het lijsttrekkerschap heeft de partij daardoor ongelooflijke publicitaire schade opgelopen. De mensen die het moeten doen zijn in de ogen van de buitenwereld sukkels die in hun eigen partij niet vertrouwd worden en aan de leiband van het congres lopen. De vergelijking met het mislukken van het tweede kabinet Den Uyl door het partijcongres van de PvdA in 1977 dringen zich op.

Greenpeace bij de PvdA

De PvdA is lange tijd niet in staat geweest de oppositie tegen het kabinet-Rutte te leiden en de partij daalde dramatisch in de peilingen. Van die daling profiteerde GroenLinks na Saps komst hoegenaamd niet: er ging niet één zetel onze kant op. Maar de komst van Samsom als partijleider van de PvdA heeft bij GroenLinks niet tot enige heroriëntatie geleid. Dat was nogal dom, want als de grootste concurrent op links een voormalig actievoerder van Greenpeace als partijleider kiest, heeft de nichepartij wel echt een probleem.

Al gebruikt hij het woord 'duurzaamheid' nooit meer en schrapt hij alle groene voornemens uit het lenteakkoord, hij zal in de ogen van de kiezers altijd een geloofwaardige optie zijn als je om een duurzame toekomst geeft. Om zich van andere partijen met flink wat groene beleidsvoornemens te onderscheiden moest GroenLinks in de campagne kleine verschillen opblazen en liet de partij zich helaas soms van zijn meest onaangename, betweterige kant zien.

Publiciteit

Als je als partij wilt groeien moet je in een verkiezingscampagne de juiste publiciteit weten te genereren. Hierin heeft GroenLinks gefaald. De lijsttrekkersstrijd tussen Sap en Dibi ging eigenlijk nergens over, omdat er geen noemenswaardige programmatische verschillen waren. Het bestuur heeft in die periode veel publiciteit gekregen, maar niet bepaald de juiste. Het enige wat de media gehaald heeft na het verkiezingscongres is de motie om vuurwerk op oudejaarsavond te verbieden, een onbelangrijk, bedillerig en ouderwets zuur plan.

De campagneaftrap met Daniel Cohn-Bendit was een misser: niet interessant genoeg in verkiezingstijd. Sap haalde later het nieuws nog eens met het voornemen om de horeca te verplichten gratis kraanwater te schenken, terwijl ze daar in de horeca zelf wel voor moeten betalen. De wijze waarop GroenLinks zijn boodschap uitdroeg was deze keer weinig sprankelend.

Aan het eind van de campagne, toen iedereen moe was, kwam er als ideaal zelfs een keer 'belasting op kolencentrales' uit. En we hebben wel kritiek op de tegeltjeswijsheden die de VVD op zijn posters zet, maar zelf kwam GroenLinks met de boodschap 'De tijd is nu' op alle affiches, een tautologie die een compleet gebrek aan inzicht in het probleem wat een boodschap eigenlijk is verraadt.

Mien uit Assen

In een campagne moet je je richten op mensen die misschien zover gekregen kunnen worden dat ze op de partij gaan stemmen. De leden stemmen toch wel op je, en als ze het niet doen scheelt het hooguit een halve Kamerzetel. GroenLinks heeft zich echter in de campagne alleen gericht op doorgewinterde groenen. Het leek wel alsof alle activiteiten erop gericht waren iemand als Wijnand Duijvendak te overtuigen in plaats van 'Mien uit Assen', de imaginaire tv-kijker waar Joop van den Ende het altijd over had.

Lief zijn

De partijcultuur is om elkaar erg lief te bejegenen en op inhoud radicaal te zijn. Als nieuw lid weet je niet wat je overkomt als je voor het eerst een vergadering bezoekt. Maar de liefheid leidt er helaas ook toe dat niemand een ander eens de waarheid durft te zeggen. Zo eiste de kandidatencommissie voor de Tweede Kamer 'teamgeest', maar toch zette het congres acht mensen uit de huidige, voortdurend ruziënde fractie gewoon hoog op de lijst.

En nog tekenender: partijbestuur en andere verantwoordelijken voor deze verkiezingscatastrofe blijven gewoon zitten, en de ALV in Amsterdam enkele dagen na de verkiezingen verliep volgens de notulist (zie verslag op internet) 'goedgeluimd'. Op de Titanic schijnt het orkest doorgespeeld te hebben terwijl het schip zonk. Bij GroenLinks krijg je het idee dat het orkest zelfs nog doorspeelt nadat de Titanic is gezonken.