Gezonde voeding voor de geest tijdens de decemberdagen

Blijde boodschap

Ik had de panacee voor alle wereldproblemen in handen. Ik las over een volmaakte oplossing voor armoede met alle fantastische neveneffecten van dien (meer vrije tijd, minder gezondheidsproblemen, minder criminaliteit, meer jaren scholing, minder consumptiedrang, minder (mondiale) ongelijkheid).

Bregmans pleidooi, heel kort gezegd: geef iedere inwoner van Nederland zonder aanziens des persoons een basisinkomen. Koppel daaraan belastingmaatregelen die arbeid ontzien en activiteiten belasten die negatieve maatschappelijke en/of milieueffecten hebben. Ik zag de gedroomde samenleving voor mijn geestesoog verschijnen. Een gevoel van welbehagen doorstroomde mij. Ik zon al op manieren om bij te dragen aan het verspreiden van deze vreugdevolle boodschap.

Suspecte bewijsvoering

Tot ik mijn vader sprak, voormalig marketingdirecteur. Hij begon over de onvermijdelijke fraude die op zou treden als je gratis geld gaat uitdelen. Had ik recent het nieuws niet gevolgd rond de tweelingenfraude? Vriend Rob, manager in de schoolboeken uitgeverij, deed er nog een schepje bovenop: hij hoefde het boek deze kerst niet van me te lenen, het TedX praatje van Bregman en een artikel in NRC over het basisinkomen van een Britse econoom vond hij voldoende om de hoofdlijn van het gratis geldbetoog te volgen. Hij achtte 'alle bewierookte bewijsvoering toch een tikje suspect'. Ik was ontdaan door hun opmerkingen. Had ik me een waanbeeld voorgespiegeld? Was ik aan het idealiseren geslagen?

Cognitieve dissonantie

Ik waardeer het enorm dat Bregman aan het slot van zijn boek wijst op het fenomeen 'cognitieve dissonantie'. Hij realiseert zich dat hij -gegrepen als hij is door de idee van een basisinkomen- alle kritische literatuur over dit onderwerp terzijde schuift. Ik laat mijn cognitie hier graag nog even dissoneren. Ik ben nog steeds blij dat ik 'Gratis geld voor iedereen' las. In mijn studietijd nam ik alle verplichte andersglobalistenkost tot me; 'No Logo', 'The Silent Takeover', Hertz, Stiglitz, Klein en Sachs, ik las ze allemaal en meer. Het deed me goed dat de toon en inhoud van Bregmans betoog wezenlijk anders zijn dan wat ik toentertijd las. 

Optimisme

De theorie van Bregmans boek stemde mij optimistisch. Hij schetst vanuit historisch perspectief overtuigend dat we het wereldwijd nog nooit zo goed hebben gehad. Dat de vooruitgang de afgelopen paar eeuwen werkelijk een ongekend succes is geweest. Verademing, want schuld en schaamte drukten doorgaans op me als ik in 'de juiste' boeken las wat ik allemaal had en wat anderen (daardoor) ontbeerden. Bregman is niet blind voor de scheve verhoudingen in de wereld, integendeel. Hij ziet nu juist een mogelijkheid om de vooruitgang de afslag te laten nemen naar het werkelijk mondiaal delen van de overvloed. 

Hij laat vervolgens zien dat het idee van het basisinkomen verre van nieuw is en dat een republikeinse president als Nixon op het punt stond om gratis geld te gaan verstrekken aan zijn burgers. Zo revolutionair is dit plan dus helemaal niet. Zouden onze geesten daar anno nu dan niet rijp voor kunnen zijn? Bovendien deed ik nieuwe kennis op over de stimulerende en perverse effecten van belastingmaatregelen en andere relevante economische mechanismen. Ook deed ik me tegoed aan de onderhoudende (historische) anekdotes. Zijn boek gaf energie om na te denken over wat werkelijk van belang is en hoe je dat bereikt. 

Dromen deze kerst

En eigenlijk ben ik mijn vader en vriend Rob dankbaar, ontdek ik terwijl ik mijn betoog schrijf. Hun opmerkingen deden me terugkeren naar de realiteit. De illusie van perfectie liet ik varen en dat is wel zo gezond. Samenleven is het werk van feilbare mensen, ik zie het gevaar van het Ideaal willen. Maar ik hoor Jacques Brel nu zingen in mijn oor 'd'atteindre l'inaccesible étoile'. Naar de sterren streven, 'zonder dwang en zonder harnas'. Laat mij die onmogelijke droom maar dromen zolang ik de werkelijkheid niet uit het oog verlies. Zo ziet Bregman het ook. Alles begint met het koesteren van een Goed Idee. Wie durft te dromen deze kerst?

Rutger Bregman: 'Gratis geld voor iedereen', De Correspondent (2014)