De sociale kwestie is meer dan een broodkwestie

'In de campagne leek het alsof links en rechts tegenover elkaar te stonden'. Links verweet rechts dat zij 'de economie kapot bezuinigde'. GroenLinks werd, omdat zij het Lenteakkoord onderschreef gemakshalve bij rechts gerekend. 'Maar uiteindelijk bezuinigden wij in ons programma evenveel als de PvdA. Het is namelijk geen zwart/wit-keuze: investeren of bezuinigen, je kan én investeren én bezuinigen.

'Voor ons was niet de grootte van de bezuiniging leidend, maar drie waarden: ecologische, sociale en financiële duurzaamheid'. Ecologische duurzaamheid betreft leven binnen de ecologische grenzen. '"De sociale kwestie is meer dan een broodkwestie", aldus een van mijn helden, Talma.' 

'Hij was een van de grondleggers van de verzorgingsstaat. Het gaat over meer dan een fatsoenlijk inkomen. Het gaat ook om erkenning. Denk aan de schoonmakers die staakten, ze wilden niet alleen een beter inkomen, maar ook gezien worden voor het werk dat ze deden. Met financiële duurzaamheid bedoel ik niet alleen de houdbaarheid van de overheidsfinanciën maar ook de stabiliteit van ons financiële systeem.'

Leven als de koningin van Versailles

'De economische crisis waar we nu inzitten is geen klassieke bestedingscrisis, het is een crisis van de schuldeneconomie. Daarom moeten we niet extra schulden maken om uit de crisis te komen. We leven net als de Queen of Versailles: een documentaire over een Amerikaanse man en zijn vrouw. Die man was miljardair geworden met een bedrijfsmodel waarbij mensen een appartement konden kopen, terwijl ze dat eigenlijk niet konden betalen. Toen er nog veel goedkoop krediet was, ging het hem voor de wind.

Hij was van plan om het grootste huis in Amerika te bouwen, ongeveer zoiets als Versailles in Frankrijk. Maar zijn hele bedrijfsmodel was gebaseerd op lucht: na de financiële crisis bleef hij alleen maar zitten met de waardepapieren. Weg goedkoop krediet, weg bedrijf en weg huis. Dat is de kern van het probleem waar we nu in zitten. We leven op de pof, van geld dat er niet is. Die luchtbel moet uit de economie.'

En juist daarom moet volgens Klaver de Nederlandse economie radicaal anders ingericht worden: 'Nederland heeft een begroting van 250 miljard. In de doorrekening sleutel je daaraan. Wij verschuiven 68 miljard. De PvdA verschuift 40 miljard. GroenLinks bezuinigt 23 miljard. We investeren ook 13 miljard in extra. We verhogen de milieulasten met 12 miljard en verlagen de arbeidslasten met 14 miljard. Omdat we zoveel verschuiven, zijn we de meest radicale partij van Nederland. De modellen van het CPB kraken bij onze plannen.'

Ecologische duurzaamheid

'Wij laten de vervuiler betalen. We repareren markten die niet goed functioneren. Neem het weggebruik. Daar betaalt iedereen hetzelfde voor. En dat is raar: want op de ring van Roosendaal is het wegdek minder schaars dan op de ring van Amsterdam. Roosendaal stroomt het verkeer goed door, terwijl bij Amsterdam is de auto's in file staan.' 

'Files zijn enorm vervuilend: fijnstof is ontzettend slecht voor de gezondheid van mensen. Juist als je een prijs geeft aan weggebruik dan rijden we beter door: bij autopartij VVD stijgen de files volgens het Planbureau voor de Leefomgeving met 10%, bij ons dalen de files met 67%'.

Gaan groen en groei samen? 'Voor GroenLinks is economische groei geen doel op zich. In een eerdere lezing zei Alfred Kleinknecht dat we onder onze stand leven en dat we juist meer moeten consumeren, om de economie te stimuleren. Ik zeg: "we leven boven onze stand". We hebben de grenzen van onze planeet bereikt. Bomen groeien niet tot in de hemel. Er zijn ecologische grenzen aan onze economische groei.

We moeten toe naar een economie waarin consumptiegoederen niet worden weggegooid als ze opgebruikt zijn, maar worden hersteld.' En zo'n economie zal minder groeien: 'Economische groei of krimp zijn voor ons geen heilige huisjes. Ik denk dat we in Nederland toegaan naar een situatie van nulgroei.' Niet omdat dat wenselijk is, maar omdat dat past bij een economie met minder input.

'Je kan dan niet meer uit de schulden kan groeien. Onder Bill Clinton kromp voor het eerst in een lange tijd de Amerikaanse staatsschuld in verhouding tot het bruto binnenlands product. Dat kwam omdat de economie toen zo sterk groeide, niet omdat de staatsschuld terugliep.'

'In de jaren '90 kon je je zo uit de schulden helpen. Je kan nu ook een schuld maken om die te investeren in economische groei. Maar dat kan je alleen terugbetalen mét rente, als je verwacht dat de economie structureel blijft groeien. Het scenario van economische groei komt niet terug. We moeten af van de schuldeneconomie en naar een economie die reële waarde vertegenwoordigt'.

Sociale duurzaamheid

'Sociale duurzaamheid betekende in deze doorrekening heel concreet onderwijs en werk. GroenLinks schept, van alle linkse partijen de meeste banen - zij het na 2017, tot 2017 loopt bij alle linkse partijen de werkeloosheid op. GroenLinks creëert zoveel banen door de belasting te verschuiven van werk naar vervuiling. Werk moet zo lang mogelijk blijven lonen. Daarom verlaagt GroenLinks de loonbelasting juist voor de lagere inkomens.' 

'Bovendien investeren we in de participatie voor mensen boven de vijftig, die nu weinig kans hebben op de arbeidsmarkt. Het vorige kabinet zei over mensen die aan de kant stonden: "er zijn nog zoveel vacatures. Mensen die niet werken zijn lui." Dat is niet het geval.' Iemand die ontslagen wordt in de bouw kan niet meteen aan de slag in de zorg. 'Er is een mismatch tussen de kwaliteiten van mensen die aan de kant staan en wat er nu nodig is op de arbeidsmarkt.'

'De belangrijkste investering in jongeren doe je via het onderwijs. GroenLinks investeert in vroege en voorschoolse educatie. Zo voorkom je dat kinderen een achterstand oplopen. We investeren ook extra geld om ervoor te zorgen dat de best betaalde docenten lesgeven op het VMBO. GroenLinks investeert van alle partijen het meeste geld in onderwijs, maar dat droeg volgens het CPB niet allemaal bij aan economische groei: bij D66 droeg het onderwijs het meest bij aan het binnenlands product.' 

'Wil je dat je economie groeit door het onderwijs dan moeten docenten prestatiebeloningen geven, studenten sneller laten studeren en kinderen in grotere klassen zetten. Maar GroenLinks wil niet de maximale economische groei maar het beste onderwijs. Onderwijs is geen leerfabriek die mensen voorbereid op de arbeidsmarkt. Onderwijs gaat erover dat je jezelf kan vormen.'

Financiële duurzaamheid

'GroenLinks kiest voor een aantal hervormingen, die op de lange termijn de houdbaarheid van de overheidsfinanciën verbeteren. Dat is noodzakelijk om op lange termijn de sociale voorzieningen betaalbaar te houden. Zo schaffen we de hypotheekrente op termijn af. 20% van de hoogste inkomens krijgen 50% van de inkomsten hiervan. Het afbouwen van de hypotheekrenteaftrek is goed voor de overheidsfinanciën maar ook voor een eerlijkere inkomensverdeling. Alle andere partijen laten de hypotheekrenteaftrek op een of andere manier in stand.'

'Maar het anders inrichten van de overheidsfinanciën is niet genoeg om de financiële risico's van de overheid te beperken. Als je geen controle hebt over de banken dan heeft het geen zin. Het ging Ierland economisch voor de wind voordat de banken failliet gingen. De Nederlandse systeembanken zijn samen vier keer zo groot is als het Nederlands binnenlands product. Die banken kunnen niet nog een keer omvallen, want het risico voor de staat is te groot. Bankiers zijn eigenlijk nepkapitalisten. Als een bankier failliet gaat dan moet hij gered worden door de overheid. We moeten ervoor zorgen dat banken niet langer too big to fail zijn.' 

'De banken zijn zo groot omdat er tegenover het geld dat ze uitlenen nauwelijks geld op hun eigen rekening hoeft te staan. In de jaren '90 klotste het geld klotste over de plinten. Van dat geld zijn bijvoorbeeld bedrijventerreinen gebouwd. Toen ik vroeger met mijn opa door Brabant fietste, vertelde hij me dat die bedrijventerreinen voor leegstand werden gebouwd. Projectontwikkelaars hadden plannen waardoor ze nog steeds winst konden boeken als die panden vijf jaar leeg stonden. Als ik nu terug naar Roosendaal rij zie ik dat mijn opa gelijk heeft gekregen.'

'Hoe gaan we de financiële sector beteugelen? In de eerste plaats door hogere buffers. We willen dat banken tegenover het geld dat ze uitlenen meer op hun eigen rekening moeten hebben staan. Bovendien willen we nuts- en zakenbanken scheiden: zo proberen we het spaargeld van mensen dat de overheid moet beschermen en de risicovolle activiteiten van banken te scheiden.'

Het verhaal GroenLinks

'Mensen snakken naar een nieuw verhaal. Dat zijn mensen die zelf actief zijn met duurzaamheid, ze zijn bijvoorbeeld bezig met urban farming. De belangrijkste vraag voor GroenLinks is: hoe krijgen we als GroenLinks die mensen terug? Hier zijn we denk ik als GroenLinks in de laatste jaren niet goed in geslaagd: met pragmatische stappen brengen we ons ideaal iedere keer een stapje dichterbij. Maar de compromissen die GroenLinks sluit, zijn niet de standpunten van GroenLinks. We moeten ons eigen verhaal vertellen.' 

'GroenLinks moet een veranderingsbeweging worden waar mensen bij willen horen. GroenLinks kiest nooit voor de belangen van gevestigde instellingen, maar voor de belangen van mensen. Wij zijn niet de gevestigde orde, wij willen de orde juist omgooien. Wij willen verandering!'