Flexibel werken is mooi, flexibel inkomen is minder....
In mijn tijd als vakbondsbestuurder kwam ik regelmatig kraamverzorgenden tegen die hadden gekozen om als zzp'er aan de slag te gaan. Dat was geen hip zzp-schap waar je een mooi tarief vraagt en je tijd- en plaatsongebonden je werk kan doen. Nee, dat was eigenlijk een verkapte arbeidsverhouding; ze verbonden zich aan een bemiddelingsbureau en werden tegen een tarief dat ongeveer gelijk was aan CAO-loon (maar zonder de rechten die een CAO en een arbeidsverhouding oplevert!) ingezet.
En kraamzorg is ook niet tijd- en plaatsongebonden, maar zeer gebonden aan bevalling, kraamvrouw en baby. Dus het tijd- en plaatsongebonden werken was geen meerwaarde van dit zzp-schap. Waarom dan? En was dat wel een vrije keuze?
De waarde van flexibiliteit en zeggenschap
Ja, dat deden die dames echt uit vrije keuze. Er was namelijk op dat moment ook werk bij werkgevers te vinden.
Er was maar één reden waarom ze dat deden: het gaf hen de mogelijkheid ook NEE te zeggen tegen werk en hadden daardoor meer zeggenschap over hun inzetbaarheid en de door hen gewenste flexibiliteit. En daar hadden ze dus veel voor over: minder inkomen en/of geen sociale bescherming of zekerheid.
Ik ben al een tijdje uit de kraamzorg, maar het fenomeen is zeer bekend en vooral bij vrouwen. Zij willen dolgraag zeggenschap over de eigen werktijden en -patronen en hebben daar veel voor over. Niet alleen een semi zzp-schap, maar ook kleine(re) banen, min-max of 0-urencontracten.
Flexibiliteit en zeggenschap over werkpatronen en –tijden zijn voor deze groep belangrijker dan sociale zekerheid, ontslagbescherming en pensioenopbouw.
De eerste gedachte die opkomt; los dit op door het beter organiseren van de werktijden, bijv. met meer inspraak in roostering. Dat is zeker van belang en een taak voor ondernemingsraden en vakbonden. En ook de arbeidswetgeving kan nog eens kritisch tegen het licht worden gehouden voor de facilitering van deze wensen en het creëren van een gelijkwaardige(re) relatie tussen werkgever en werknemer. Ook in de soorten arbeidsverhoudingen, want flexibiliteit is mooi, maar pulpbanen zonder keuzes: dat willen we niet.
Maar er zijn ook situaties die om een ander type oplossing vragen. Immers, soms gaat het om langere tijden van niet of minder (kunnen of willen) werken; ook dat is flexibiliteit. En gaat het om zelf keuzes kúnnen maken, die verder reiken dan invloed op het rooster. Het gaat bijvoorbeeld om 'nee' kunnen zeggen. Dat kan zijn vanwege bepaalde persoonlijke omstandigheden, zorgtaken, scholing en opleiding, wereldreis, tijd voor privézaken etc. Deze flexibiliteit wordt nu maar zeer beperkt mogelijk gemaakt. En voor zover dat al gebeurt, bijvoorbeeld als het gaat om ouderschaps- en zorgverlof, gaat het om het recht op verlof en is het inkomen niet of nauwelijks geregeld.
Het idee dat de veelheid aan vormen van flexarbeid alleen ontstaan en bestaan door foute werkgevers die mensen maximaal willen inzetten wanneer het hen uitkomt, met werknemers als willoos slachtoffer, is niet in alle situaties waar.
Veel mensen willen flexibel kunnen werken. Mensen willen vooral zeggenschap over hun arbeidspatroon en werktijden. En dat geldt, zo is mijn waarneming, vooral veel en vaak voor vrouwen. Juist zij hebben, meer dan menig man, meerdere taken en zijn op zoek naar de balans tussen al die verschillende taken.
De nadelen: flexibel inkomen en minder zekerheid
Wat veel mensen zich niet willen of kunnen permitteren, is een flexibel inkomen. Het is niet voor niets dat veel vrouwen kiezen voor deze vorm van flexarbeid, zij hebben een meerverdienende partner waardoor ze zich het financieel kunnen permitteren om een flexibel inkomen te hebben.
Al met al heeft dit soort flexibele arbeid een tweetal neveneffecten die de positieve wens tot meer zeggenschap en regie over werkpatronen nadelig beïnvloeden:
- Flexwerk leidt tot flexinkomen waardoor economische zelfstandigheid moeilijk(er) wordt.
- Flexwerk leidt tot ongewenste vermindering van rechten bijvoorbeeld op het gebied van sociale zekerheid.
Deze neveneffecten vind ik niet wenselijk. Ze vragen om een oplossing. Is het wenselijk en mogelijk om de tegenstelling tussen de wens - flexibel werken - en ongewenst effect - flexibel inkomen en weinig rechten - te overbruggen?
Het sociale zekerheidsysteem is, nog steeds, bedoeld als een vangnet voor wanneer je niet kunt werken. Er is geen voorziening voor wanneer je een tijdje niet of minder wilt werken.
De redenen om minder te willen werken kunnen heel divers en persoonsgebonden zijn. En eigenlijk doet het er niet toe; autonomie betekent ook dat het vooral je eigen keuze is. Hoe meer beperkingen en specifieke doelen genoemd worden hoe meer controle nodig is.
Sparen op je Triodos bankrekening is daar een aardige optie voor, maar waarom niet kijken of en hoe er vanuit de overheid faciliterend kan worden opgetreden. Faciliterend in fiscale zin. En zorgen voor een eenduidige regeling in combinatie met de huidige sociale zekerheid. Het gaat bij allebei om een inkomensvoorziening in tijden van niet of minder werken.
Het komt immers tegemoet aan hetgeen beide partijen, werkgevers en werkenden, op de arbeidsmarkt willen: flexibiliteit!
Een spaar- en verzekeringssysteem
Een spaar- en verzekeringssysteem dat voorziet in een inkomen dat, binnen marges, constant is in tijden dat je niet wilt (spaarsysteem) of kunt (verzekeringssysteem) werken, zou een oplossing kunnen bieden.
Een verzekeringssysteem blijft nodig voor die risico's waar je zelf geen invloed op hebt, zoals ongewenste werkloosheid en arbeidsongeschiktheid. In combinatie met een fiscaal gefaciliteerd spaarsysteem voor de eigen keuzes om, tijdelijk, minder te gaan werken.
In een tijd waarin diversiteit en eigen keuzes belangrijk zijn en we die willen faciliteren, en tegelijkertijd de solidariteit van het verzekeren tegen risico's keihard nodig hebben, moeten we geen keuze maken voor het één of het ander, maar vooral deze twee combineren.
Een combinatie van een spaar- en verzekeringssysteem kennen we nog niet in de sociale zekerheid (NB het pensioensysteem heeft een paar van deze eigenschappen wel in zich en kan dus deels als voorbeeld dienen). Dat zal nog wat gepuzzel geven, maar onmogelijk is het niet. Het ontwerp van moderne sociale zekerheid die flexibiliteit, keuzes en solidariteit mogelijk maakt, dat is het streven. Het spreekt voor mij voor zich dat we dat niet alleen doen voor degenen met een vast contract, maar juist openstellen voor alle vormen van arbeidsverhoudingen.
Is het een droom of maken we het mogelijk?