Over drijfveren, helden en inspiratiebronnen

Verveling tolereren en een gevoel geven

"Deze week zag ik Leonard Cohen optreden. Ik was al heel lang niet naar een groot concert geweest, maar het was fantastisch. Hij hoort in de familie van zangers die vanuit een dichtvorm iets meedelen - zoals Patti Smith, Nick Cave en Kurt Cobain. 'They sentenced me to twenty years of boredom, for trying to change the system from within,' zingt Cohen. Dat is een tekst die ik wel herken.

Het roept bij mij op dat er ook saaie overleggen nodig zijn om dingen te veranderen. GroenLinks wil grote structuurveranderingen bewerkstelligen, een andere samenleving. Daar zijn ideëen en tolerantie voor verveling voor nodig, maar ook een gevoel. In de Bijbeltekst Korinthiërs staat dat heel mooi opgeschreven: 'Al sprak ik de talen van alle mensen en die van de engelen – had ik de liefde niet, ik zou niet meer zijn dan een dreunende gong of een schelle cimbaal.' Alleen op het niveau van het hoofd inspireren is niet voldoende. Er hoort een gevoel bij."

Zonder vrijwilligers geen economie

"De grootouders van mijn moederskant runden een weeshuis, voor de weeskinderen van alcoholisten. Mijn moeder is daar opgegroeid. Van jongs af aan heeft dat me beïnvloed: het besef dat je voor anderen wat kan doen. Van mijn vaders kant heeft mijn opa in het verzet gezeten. Hij deed mee aan de spoorwegstaking en heeft zelfs moeten onderduiken. Dit heb ik meegekregen in de familieverhalen.

Met mijn moeder heb ik geholpen om vluchtelingen uit Oeganda te herhuisvesten, ze laten zien hoe je op een fornuis kookt. Het is nooit je persoonlijke verdienste geweest dat je bent wie je bent. Het ligt aan wat je van huis uit meekrijgt, wie je heeft geholpen, geïnspireerd, welke kansen je kreeg en welke je gepakt hebt. Dat ik veel geleerd heb door vrijwilligerswerk is trouwens niet uniek. Het vrijwilligerswerk in Nederland is fenomenaal. Als de vrijwilligers er weekje mee ophouden loopt de economie echt vast."

Een typische GroenLinkser

"Ik heb altijd gezocht naar groepen die divers en breed waren – van actievoerders tegen kernenergie, wegloophuizen voor vrouwen, kunstcollectieven: groepen mensen die zich afvragen hoe ze de wereld beter en gezelliger kunnen maken. Greenpeace past daar ook in. Mijn keuze destijds voor GroenLinks had met een paar dingen te maken. Ik vond dat Femke Halsema het fantastisch deed. Op de bank thuis zat ik te juichen als ze weer een rechtse directe uitdeelde in een debat. En ik vond GroenLinks verstandig bezig met milieubeleid.

Ik voelde me ook verwant met de mensen, nadat ik op een paar bijeenkomsten was geweest. GroenLinksers kijken over de landsgrenzen heen, ze lezen graag, kijken films, debatteren en reflecteren, én ze willen hun handen uit de mouwen steken. Ze zitten niet alleen vanaf de zijlijn alles te becommentariëren, het zijn niet alleen dromers. GroenLinks kent een enorme intellectuele rijkdom en vrolijke mensen die iets willen. Ik ben op veel plekken de odd woman out geweest, ik heb in het buitenland gestudeerden gewoond, maar bij GroenLinks voel ik me thuis."

"Nederland is dichtgeregeld"

"Het voordeel van wonen in het buitenland is dat je je eigen land van een afstand leert zien. Toen ik in Australië werkte, ontdekte ik dat je geen ziekteverlof hebt tijdens je eerste jaar werk. In Nederland is ziekteverlof opnemen normaal vanaf indiensttreding. Ik vind het interessant dat er zulke grote verschillen mogelijk zijn tussen welvarende landen. Toen ik in 1993 uit Australië naar Nederland terugkeerde zag ik nog maar met moeite het verschil tussen de VVD en de SP. Het verschil tussen de Australische Labourpartij en de Conservatives is veel groter. Uiteindelijk zit Nederland dichter bij mijn ideaal van een kansenmaatschappij, maar wat ik in Australië heel prettig vond was de flexibiliteit, de ruimte voor eigen initiatief.

In Nederland heb je voor alles een belangenvereniging of onderzoeksinstituut, we hebben onszelf dichtgeregeld met protocollen. In Australië werkte ik bij een opvang voor vluchtelingen. Er zaten Cambodjanen tussen die zo van de killing fields kwamen. Vooral vrouwen, de meeste mannen waren vermoord. We ontdekten dat ze goed konden koken, we huurden een garagebox voor ze en in twee maanden runden ze een lunchbedrijfje. In Nederland is dit ondenkbaar - qua werkvergunning, EHBO, horecawetten, noem maar op. Ik denk dat het heel moeilijk is terug te keren naar minder regels, terwijl het soms wel goed zou zijn.

We hebben meer ruimte nodig voor voor "sociaal ondernemen".  Nu heb je commercieel ondernemen aan de enek ant en NGO's en welzijnswerk aan de andere kant. Daartussen zie ik meeste kansen om hetgedachtengoed van GroenLinks te realiseren – ik denk dan aan windcoöperaties, sociale uitzendbureaus, buurtkoks, witgoeddeelservices - maar dat tussengebied past niet in een van de twee juridische vormen. Aan de andere kant is ons vangnet veel beter. Je valt in Australië makkelijk overal buiten. Je zakt heel snel weg uit de normale samenleving. En ik miste Nederland uiteindelijk wel - vooral de levendige cultuur hier: de debatten, lezingen, het theater, de films en tentoonstellingen."

Vechten tegen vooroordelen

"Ik lees romans nu alleen nog maar als amusement. Maar tijden lang las ik heel bewust. De Virago Modern Classics is een serie boeken van alleen maar vrouwelijke auteurs. Om mezelf te voeden, om tegengewicht tebieden tegen een patriarchale cultuur las ik die boeken. Want zet de tv aan en je ziet wat ik bedoel. Campagneleiders- en duiders zijn bijna altijd mannen: de impliciete boodschap is dat vrouwen geen verstand hebben van politiek. Ik was de eerste vrouwelijke directeur van Greenpeace. Dan ben je meteen 'de ander'. Als je eenmaal gevoeligheid hebt voor dit thema dan zie je het overal.

Voor emancipatie moet je eerst bewustwording hebben. Ik wil gelijke kansen, voor iedereen, voor vrouwen én mannen. Want omgekeerd geldt het ook: mannen moeten sterk en daadkrachtig zijn en altijd overal verstand van hebben. Mannen met een zachtekant zijn gauw mietjes, en krachtige vrouwen zijn 'koude bitches'. Het is overigens een misvatting dat Nederland een feminien land is. We hebben minder vrouwelijke hoogleraren dan Botswana, vrouwen verdienen structureel minder dan mannen, er zitten nauwelijks vrouwen in raden van bestuur, er zijn weinig stevige vrouwen op tv - Clairy Polak is zo'n beetje de laatste – en alleen de Nederlandse vrouwen zijn kampioendeeltijdwerken, de mannen werken meestal fulltime."

Winkelen zonder schuldgevoel

"Het probleem van ecologie is dat we het nog niet eens echt geagendeerd hebben. De huidige economie was het antwoord op honger en gebrek maar sloeg door en veroorzaakt nu grote crises. Toch denk ik: we hebben het systeem met zijn allen bedacht, we kunnen het dus ook 'ontbedenken'. Maar je kan niet in je eentje het economische systeem veranderen. Goed consumentengedrag wordt nu afgestraft in onze samenleving in plaats van ondersteund: groen consumeren is vaak duurder. Mensen die het wel doen worden milieu-gekkies genoemd. Mijn visie is dat je alles wat in de winkel ligt met een gerust hart kunt kopen, dat er niets meer in de winkel ligt dat de planeet vernietigt.

Daarvoor heb je en overheid nodig die regels vaststelt. We hebben toch ook een minimum van arbeidsvoorwaarden? Je kan toch ook niet kiezen tussen een terras met minimumloon en een terras zonder? Waarom dan wel die keuze tussen planeetvernietigen en duurzaam? Die ondergrens is essentieel. Hoe ik het volhoud? Als ik debatten voer over wat een klein probleem lijkt - bijvoorbeeld statiegeld op plastic flesjes - denk ik altijd dat er in veel parlementen veel Liesbeths en Leo's staan die daar ook mee bezig zijn. Ik voel me verbonden met al die mensen in al die werkgroepen, coöps, departementen en klaslokalen die ook een zetje geven naar de groene wereld. Zo'n beetje als een immuunsysteem dat in actie komt, en daar ben ik dan een klein onderdeel van."

Alleen de politieke wil nog

"Dat iets 'niet kan' wordt vaak gebruikt als argument tegen verandering. Ook bij de verdedigers van slavernij, die zeiden: als je slavernij afschaft stort de economie in elkaar. Dat bleek dus niet zo te zijn. Op het moment dat er in de VS tegen het DDT, een zeer schadelijk landbouwgif, geprotesteerd werd, zeiden ze: zonder DDT zal er honger en voedselschaarste zijn. Tegen biologische landbouw wordt nu hetzelfde argument gebruikt. Maar het kan wél. Wij verspillen nu gewoon veel te veel onderweg van veld naar mond.

We willen runderen die met graan zijn gevoed, we stoppen voedsel in tanks van auto's. Jared Diamond vertelt in zijn boek Ondergang op toegankelijke en mooi beeldende wijze hoe samenlevingen in het verleden omgingen met milieudreigingen. Hij stelt dat er drie factoren zijn die voorspellen of een maatschappij een groot milieuprobleem overleefde: wisten ze het, konden ze het oplossen, en was er politieke wil? Vandaag weten we wat het probleem is met klimaat, voedsel en energie, én we hebben de oplossingen. Het ontbreekt ons alleen aan politieke wil. Als je bijvoorbeeld verplicht stelt dat alle elektrische apparaten een superzuinige standbystand hebben dan kunnen we in Nederland een kolencentrale sluiten. Maar het gebeurt niet."

Verandering komt van onder

"Laatst zag ik een documentaire over de campagnes voor gelijke rechten voor Afro-Amerikanen. Iedereen kent het verhaal van Rosa Parks die voor in de bus ging zitten. Maar er waren ook groepen Afro-Amerikanen die in een restaurantketen ging zitten waar zwarten niet bediend werden. Elke groep die ging zitten werd opgepakt, achter hen stond direct de volgende groep klaar om te gaan zitten. Mensen bleven zich aansluiten en doorgaan. Dat vreedzame verzet, de liederen, het gezamelijk doel, de bereidheid tot opofferen: het inspireert me dat mensen daartoe in staat zijn. Parlementen zijn bijna altijd een laatste stap in maatschappelijke processen, zij codificeren de veranderingen."