Essentiële zaken die ons dagelijks leven beïnvloeden, zoals zorg, wonen, energie en onderwijs, zijn in handen van een bestuurdersnetwerk dat moppert over te lage topsalarissen, van politici die maskeren dat hun invloed tanende is en een Tweede Kamer die trekken vertoond van een realityprogramma met haar eigen tv-kanaal (Politiek 24). Vermakelijk maar het zet geen zoden aan de dijk en dus gaan steeds meer Nederlanders zelf aan de slag.

Het aantal coöperaties in Nederland stijgt explosief de laatste jaren. Het Sociaal Cultureel Planbureau concludeerde in 2011 dat Nederlanders de handen graag uit de mouwen steken. In Europa telt alleen Denemarken relatief meer leden van verenigingen. Wij doen veel vrijwilligerswerk en schenken genereus aan goede doelen.

Ook de politieke betrokkenheid is groot. Nederlanders zijn zelfverzekerd als het gaat om hun politieke competenties en ze komen graag in actie: veertig procent van de Nederlanders is weleens politiek actief volgens de laatste burgermonitor van het SCP. Ze voeren veel discussies op internet en doen mee aan online acties en petities. Deze politieke betrokkenheid vindt echter steeds minder plaats binnen de formele kaders van een politieke partij en de overheid zal linksom of rechtsom aan omvang en invloed afnemen. Tegelijkertijd ontbreekt het aan een politieke stroming die wel aansluit op de flexibiliteit van de netwerksamenleving anno 2013.

Betrokken maar niet politiek actief

Ondanks de grote politieke betrokkenheid, zijn nog maar weinig mensen lid van een politieke partij. Dat aantal wordt ook steeds minder. Op 1 januari was nog geen vier procent van de bevolking partijlid. De opkomst bij verkiezingen laat ook al jaren een dalende trend zien. Met de lokale verkiezingen van maart 2014 in het vooruitzicht is dit een zorgelijke ontwikkeling. Juist gemeenten krijgen steeds meer invloed op het dagelijks leven van Nederlanders. De decentralisatie van de volgende 8 miljard aan taken staat al voor de deur. Maar je vind de meeste 'doe-het-zelvers' niet terug op de ledenvergadering van Leefbaar Knollendam, PvdA of CDA. Zij steken liever hun handen uit de mouwen.

Hoewel het cynisch is betrokken 'doe-het-zelvers' aan te spreken op gebrek aan inzet, is het wel problematisch dat zij weinig actief zijn als het gaat om (interne) partijpolitiek. Een handjevol diehard congresgangers (veelal man en grijs) bepaalt op partijcongressen wie de volksvertegenwoordigers zijn van hun partij en met welk programma zij het land in gaan. Om over de opkomst bij lokale ledenvergaderingen nog maar te zwijgen. Een kleiner wordende groep partijtijgers heeft dus een flinke vinger in de pap.

Wij nemen het 96 procent van de Nederlanders niet kwalijk dat zij liever lid is van de voetbalclub dan van een politieke partij. En van de enkele partijleden die er zijn, kun je ook niet verwachten dat zij altijd zin hebben om in het weekend af te reizen naar het World Forum in Den Haag om wapperend met een papiertje amendement CVP AM 96.151 weg te stemmen. Maatschappelijk betrokken Nederlanders van nu steken hun tijd, geld en moeite niet meer zo snel in structurele en formalistische 'goede doelen.'

Ze zijn actief als dat op een kleinschalige, tijdelijke en informele manier kan. Flexibel activisme past bij de netwerksamenleving anno 2013. Denk aan het geven van taalles op een avond wanneer het hen schikt of aan het lopen van de Dam-tot-Dam-loop voor dance4life. 'Doe-het-zelvers' nemen het heft in eigen handen waar de markt en overheid falen. Zij weten elkaar te vinden door gedeelde belangen en idealen.

Veel van dit soort initiatieven draaien niet alleen op altruïsme, maar ook om de vraag What's in it for me? Een oudercoöperatie voor kinderopvang is namelijk ook een stuk goedkoper dan het uitbesteden aan de markt.

Informele samenwerkingsverbanden

De meeste Nederlanders lijken er niet van overtuigd te zijn dat actieve partijpolitiek hen iets oplevert. Daar zit wel wat in. Ten opzichte van vroeger is het minder interessant om lid te zijn van een politieke partij. En zoals al eerder gezegd heeft de macht van de landelijke politiek (nog steeds het epicentrum van alle media en actualiteiten) zich geleidelijk verplaatst naar Europese instituties, marktpartijen en gemeenten.

Daarnaast drukt het partijlidmaatschap een grote stempel op iemands identiteit. Uit eigen ervaring weten wij dat we tijdens feesten en partijen altijd als 'bijzonder soort,' namelijk 'lid van een politieke partij' verantwoording dienen af te leggen over onze eigen partij en de politiek in het algemeen. Je moet er maar zin in hebben. Mensen voelen zich eerder ondernemer of Limburger of moeder dan sociaal-democraat of links liberaal.

Bovendien is stemmen tot daar aan toe, maar lid worden van een politieke partij? Een week vóór de afgelopen verkiezingen wist ruim veertig procent van de kiezers niet op wie hij ging stemmen. Dat was vijftig jaar geleden wel anders. Woonde je in 1963 in Bergambacht? Dikke kans dat je op de PvdA stemde. En iemand uit Prinsenbeek koos voor de Katholieke Volkspartij.

In een democratie als de onze is het instituut 'politieke partij' nog steeds van betekenis. Maar wil zij haar geloofwaardigheid en bestaansrecht behouden, dan moet zij zichzelf opnieuw durven uitvinden. Politieke partijen moeten aansluiting zoeken bij de moderne netwerksamenleving.

Ze kunnen weer interessant worden voor de vele betrokken burgers die Nederland rijk is. Dat kan als partijen zich richten op informele, tijdelijke en onverwachte samenwerkingsverbanden. Er is zoveel mogelijk met digitale middelen. Laat leden en geïnteresseerden vanachter de computer meediscussiëren en meebeslissen over de standpunten en gezichten van de partij.

Politieke polygamie

Het is ook een gemiste kans dat mensen nu alleen kunnen doneren via ledencontributie en algemene bedelacties. Zorg ervoor dat Nederlanders geld kunnen schenken aan één specifieke activiteit. Wedden dat GroenLinks genoeg geld kan ophalen voor het maken van een initiatiefwet 'Schone lucht,' D66 voor een hoorzitting over onderwijs en 50Plus voor een demonstratie tegen de verhoging van de AOW-leeftijd.

Een partij moet ook geen politieke monogamie verwachten van haar leden. Richt als GroenLinks en D66 een vereniging op voor dubbelleden. Of organiseer congressen met andere partijen. Denk aan een gezamenlijk congres van de ChristenUnie, het CDA en de SGP over de toekomst van christelijke politiek.

Politieke partijen die zich niet vernieuwen, graven hun eigen graf. Zonde en onnodig. In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen ligt de mogelijkheid om de 'doe-het-zelvers' van een politiek platform te voorzien voor het oprapen. Wat wil een (krimpende en bezuinigende) overheid nog meer dan burgers die aan de slag gaan? De vraag is, welke politieke partij pakt deze handschoen op?

Rosalie Smit en Noortje Thijssen zijn mede-initiatiefnemers van Klub Kobalt.