Twijfelende stemmers aan het woord

Rond de vijftig partijleden en potentiële stemmers deden open en eerlijk hun verhaal. In de verschillende verhalen zijn drie rode draden zichtbaar. Die hebben betrekking op: 1) interne zaken binnen de Tweede Kamerfractie en de vereniging GroenLinks, 2) de politieke strategie binnen het Nederlandse krachtenveld, en 3) stijl en stemming in het gehele verkiezingsgebeuren. Uiteraard beïnvloeden deze dimensies elkaar over en weer; toch is het nuttig dit onderscheid te maken.

1 Interne onrust en onvrede

De verkiezingen kwamen terwijl er binnen de partij onrust en onvrede doorsimmerde uit de voorafgaande periode. Het zal niemand verrassen dat daarin de volgende aspecten naar boven kwamen:

i) De voortgezette steun aan de politiemissie in Kunduz zat opmerkelijk veel mensen nog behoorlijk dwars en staat met stip bovenaan de redenen om af te haken. Mensen vinden dat hun argumenten niet serieus genomen zijn, dat GroenLinks hiermee haar basisprincipes vernacheld heeft en naïef, dom en tegen beter weten in heeft gehandeld. Ook dat de partijleiding zich hierover nauwelijks heeft verantwoord.

ii) Gedoe rond Wijnand, Tofik, Mariko, Ineke, Jolande en binnen de fractie en gestuntel van bestuur rond dat gedoe heeft voor veel leden het vertrouwen in de partij flink beschadigd. De affaires worden gezien als symptomen van een leiderschapscrisis binnen de partij en de fractie, die niet getuigt van professionaliteit en strategisch inzicht aan de top van de partij. Er was sprake van geklungel rond het lijsttrekkerschap door fractie, bestuur en kandidatencommissie, vergezeld van verstarring, gebrek aan transparantie en slechte communicatie.

iii) Het profiel en optreden van Jolande als fractieleider en boegbeeld. De overdracht tussen Femke en Jolande is volgens een aantal mensen niet goed verlopen, waardoor het leiderschap van Jolande zwak moest beginnen. Jolande wordt te onzeker gevonden: ze heeft te weinig charisma en is te weinig zichtbaar. 'Gelooft ze zelf wel wat ze zegt?', vraagt men zich dan af. Mensen missen het sterke duo Femke Halsema- Kees Vendrik. Femke had ook een soort 'aantrekkelijkheid' die Jolande (nog?) niet zou hebben: 'niet mijn type', 'geen girl power', 'geen fijne uitstraling', 'die stomme stekker'. Persoonlijke voorkeuren spelen hierbij natuurlijk een rol.

iv) Het Lente-akkoord leverde evenveel voorstanders als tegenstanders op. Tegenstanders zien een teloorgang van het linkse geluid van GroenLinks en wederom een verkwanseling van principes, gekoppeld aan – net als in het geval van Kunduz – een te grote gretigheid om kennelijk tegen elke prijs mee te regeren. Voorstanders zagen een sterker optredende Jolande die er glansrijk voor zorgde dat GroenLinks haar verantwoordelijkheid nam. Over details valt altijd te twisten, maar de hoofdlijn: bezuinigen en hervormen, en de verdediging van de sociale en duurzame agenda, werden in dat geval gewaardeerd.

v) De koers van het partijbeleid blijkt in het verlengde van voorgaande punten niet door iedereen op dezelfde manier omarmd te worden. De vrees dat Groen Links zich lijkt te ontwikkelen tot een liberale en elitaire groene partij, die afstand neemt van de linkse agenda, die graag met VVD, CDA en D66 zaken doet en minder met de partijen ter linkerzijde, doet leden afstand nemen.

Tegelijkertijd wordt de partij verweten dat zij zich steeds minder onderscheidt van andere partijen, of dat zij minder relevant en toonaangevend wordt omdat andere partijen de kernpunten van GroenLinks hebben overgenomen of beter behandelen en benoemen. Het interne debat over de koers en de strategie van Groen Links is volgens velen slecht gevoerd. Wat deed de partijraad sinds de val van het kabinet? De vormgeving van het Congres noodde niet tot echte keuzen en strategiedebatten. En de partij heeft geen aansprekend internetforum voor leden die het debat willen aangaan. Hoezo: Groen Links open debatpartij?

vi) De campagne zoals door GroenLinks gevoerd . Bijna iedereen vraagt zich af hoe de in de ogen van de leden nietszeggende affiches en slogan van de GroenLinks-campagne tot stand zijn gekomen. Het filmpje was aardig, maar volgens enkelen overdreven idealistisch en ideologisch. Ook de vrij inhoudsloze foldertjes waarmee de vrijwilligers het publiek moesten bestoken, riepen ergernis op: lange teksten, geen plaatjes, geen bondige punten die ons kenmerken. Daardoor hebben minder mensen in de afdeling enthousiast campagne willen voeren. Daarbij kwam het onvermogen om radio en tv goed te gebruiken.

En als GroenLinks dan ook nog eens volledig ontbreekt in de debatten, is de rekensom gauw gemaakt: dit heeft ons als partij niet geholpen, maar wel veel gekost. Het publiek kreeg een uiterst diffuus en zwak beeld van GroenLinks te zien. Wel bestond er uitgesproken waardering voor de bezoeken van bestuurders en fractieleden aan afdelingen.

2 Vermorzeld in de strijd

Tijdens deze campagne kwam de strijd tussen 'Links Nederland' en 'Rechts Nederland' op gang, waardoor tegenstellingen polariseerden en de middenpartijen werden weggevaagd. De media werkten hard aan de framing van deze links-rechts tegenstelling, en de mannetjesmakerij zorgde ervoor dat Rutte en Samsom als grote tegenstanders werden geprofileerd, nadat Roemer was uitgeschakeld door de verdeeldheid binnen links en een probleem met zijn persoonlijke kwaliteit. Er kwam een tsunami van tv-debatten, de sociale media draaiden op volle toeren, en de opiniepeilers droegen hun zware steen bij door telkens de stand van de wedstrijd tussen beide politieke opponenten door te geven. Dus werd de eindvraag op de verkiezingsdag: wint Rutte of Samsom?

i) Nijmeegse strategische kiezers waren er velen, ook binnen GroenLinks of onder mensen die in het verleden GroenLinks stemden. Zij wilden ofwel voorkomen dat Rutte of ervoor zorgen dat Samsom de meeste stemmen kreeg. Dan stem je niet meer voor GroenLinks, dat toch al onzichtbaar geworden was. Afhakers zwalkten van Roemer naar Samsom.

ii) In crisistijd is groen minder belangrijk: de sociale agenda moet nu voorop staan, werd ook gedacht. Het geloof in groene werkgelegenheid is niet bijster groot. De behoefte om bezuinigingen tegen te gaan in de zorg, de woonsector en de consumentensfeer is voor veel mensen tijdens de crisis acuter dan het op lange termijn realiseren van de droom van een groener Nederland.

De mensen willen werk, inkomen, zorg, veiligheid en dingen kunnen kopen. Daar zorgt GroenLinks in de optie van velen, ook voormalige sympathisanten en leden, niet voor. Met name de versoepeling van de ontslagbescherming en de kortere WW hakten er in bij onze linkse kiezers en leden. Veel oud CPN-ers haakten af en zegden hun lidmaatschap op.

iii) Niet weinig mensen kozen dus bewust voor een andere partij omdat GroenLinks haar principes leek te verloochenen.

3 De macht van de media

GroenLinks heeft zich mogelijk te weinig gerealiseerd dat politieke campagnes door hun verwevenheid met traditionele en nieuwe media in toenemende mate aan het veramerikaniseren is. Machtige media spelen daarin een belangrijke rol, en slimme partijen spelen daar op in. Zo hebben we Diederik Samsom zien groeien en bloeien.

Daarbij hoort ook dat de aandacht alleen gaat naar de grootste partijen en de partijen die wezenlijk iets te winnen of te verliezen hebben, binnen de al eerder genoemde framing van het gevecht tussen links en rechts. Op een niet helemaal grijpbare manier zijn de publieke campagnes via de media ook steeds meer een zaak van blanke mannen geworden. Vrouwelijke nummers een en twee en Nederlanders met een andere afkomst deden steeds minder mee.

Terwijl Jolande met goede en duidelijke argumenten uitvoerig zat te doceren in 'De Wereld Draait Door' of 'PowNews', bevochten de mannen van de grote partijen elkaar met oneliners, spitsvondigheden, aanvallen op elkaars persoon, en de stompzinnige herhaling van mantra's.

Dat was beslist niet verheffend, maar in combinatie met de opiniepeilingen werkte dat wel bij het grote publiek, want de kijkcijfers bleven hoog. Daar kon GroenLinks als een in de opiniepeilingen afkalvende partij weinig tot niets meer aan doen. De partij was door intern gedoe en dubieuze politieke keuzen verzwakt en miste een eigentijdse strategie van campagnevoeren die daar in de verkiezingsperiode nog iets aan had kunnen veranderen.

Kortom, aan strijdlust heeft het binnen GroenLinks niet ontbroken. Het probleem is dat zij al (on)bedoeld voor de verkeerde battles koos en zichzelf zo (noodgedwongen) buiten spel zette. Wie op het verkeerde schaakbord speelt, zal de slag niet winnen.