Wat moeten politieke partijen van de Europese Unie vinden? Moet je je kansen op electoraal succes vergroten door Europa-kritische dingen te roepen? Of kun je dat beter niet doen, omdat als je ooit aan de macht komt je al je eurosceptische praatjes niet waar kunt maken? Deze kramp is bij veel politieke partijen merkbaar.
GroenLinks bepleit de laatste jaren hartstochtelijk het Europese ideaal. Onlangs presenteerde de partij het pamflet Macht pakken met Europa waarin GroenLinks zich voorstander toont van verregaande overdracht van bevoegdheden naar het Europese niveau zoals een bankenunie en een Europees depositogarantiestelsel. Europa is een oplossing voor belastingontduiking door de rijken, gaat belastingparadijzen tegen, lost de crisis op met o.a. Europese obligaties en is ook een oplossing voor allerlei milieuproblemen.
Theorie
In theorie klinkt dit allemaal prima. Er zijn veel economen die het met GroenLinks eens zijn dat er door de euro simpelweg een noodzaak is ontstaan voor meer Europese afstemming op economisch terrein. Veel van de andere plannen van GroenLinks klinken intuïtief slim en logisch. Natuurlijk kan er door Europese harmonisatie een einde komen aan belastingparadijzen en Nederland kan in zijn eentje het klimaatprobleem niet oplossen. Al die plannen lijken niet alleen verstandig, ze passen ook bij allerlei standpunten die GroenLinks normaliter ook uitdraagt.
Toch is er iets raars aan de hand. De voorvaderen van GroenLinks vonden Europa maar niets. In het boek Verloren consensus kunnen we er uitgebreid over lezen. We hoeven niet terug te gaan naar de periode van direct na de Tweede Wereldoorlog, toen de CPN – die later opging in GroenLinks – Europa helemaal niet zag zitten. Ook toen GroenLinks net was ontstaan, meldde de partij dat men helemaal geen behoefte had aan verdere Europese eenwording. Het was de tijd van het verdrag van Maastricht, toen grote stappen in de richting van meer Europese integratie werden gezet.
Oorzaken
De enige consistente lijn die we bij GroenLinks kunnen ontdekken is dat ze een uitzondering is gebleven: nu andere partijen op de rem gaan staan, wil GroenLinks meer Europa. Vroeger was dat andersom. Hoe is het mogelijk dat de partij in minder dan twintig jaar tijd van een zeer negatief naar een zeer positief standpunt is gegaan? Komt dat omdat Europa tegenwoordig bij alle standpunten van GroenLinks aansluit? Het antwoord is nee.
GroenLinks is niet alleen de partij van internationaal en multicultureel denken en van een beter milieu. De partij is ook voor meer democratie, voor spreiding van macht, tegen machtsconcentraties en mensen die zelf invloed kunnen uitoefenen op hun eigen lot. Dit zijn precies al die zaken die grondig mis zijn in Europa en waarbij er nauwelijks uitzicht is op verbetering. In het pamflet Macht pakken met Europa roept GroenLinks nu plichtsmatig dat Europa democratischer moet worden, maar het probleem is dat dit streven – in tegenstelling tot bijvoorbeeld een bankenunie – niet snel gerealiseerd zal worden.
Voorwaarden stellen
In vroeger tijden zou GroenLinks hooguit gezegd hebben: laten we Europa eerst democratisch maken en pas daarna gaan we bevoegdheden naar Brussel overhevelen. Nu zegt GroenLinks het omgekeerde: de partij wil wel meer democratie en bepleit dat ook, maar in plaats van die democratie eerst te realiseren en te garanderen, begint ze direct met het overhevelen van bevoegdheden. Dat gebeurt naar een politieke laag waar de democratische controle en de invloed van burgers sterk te wensen overlaten. GroenLinks werkt gelijktijdig aan Europese democratie en aan ander Europees beleid, terwijl Europese democratie een voorwaarde voor meer samenwerking zou moeten zijn.
De actiebeweging die GroenLinks ooit was, zegt nu eigenlijk dat het heel verstandig is om wel democratische eisen aan Europa te stellen, maar daar geen consequenties aan te verbinden. Maar juist van een partij met activistische wortels mag je verwachten dat ze strijdt voor democratie in Europa en daarbij niet direct in allerlei compromissen vervalt. GroenLinks zou dat beter moeten weten dan welke partij dan ook.
Chris Aalberts is auteur van: Achter de PVV: waarom burgers op Geert Wilders stemmen. Hij onderzoekt momenteel de relatie tussen burgers en de Europese Unie.