Absolute vergelijking

Het is gevaarlijk om percentages stemmen te vergelijken omdat de opkomst een groot verschil kan maken. Er zijn mensen die suggereren dat de uitslag van de Europees Parlementsverkiezingen betekent dat GroenLinks 11 zetels zou halen bij mogelijke Tweede Kamerverkiezingen.

De beste manier om naar verkiezingen te vergelijken is door te kijken naar het absolute aantal stemmen: dan kijk je namelijk naar het vermogen van een partij om bij verkiezingen kiezers te mobiliseren. De SGP en de ChristenUnie zijn heel goed in staat om hun kiezers op te laten komen bij verkiezingen.

De figuur hier onder laat zien hoe GroenLinks heeft gescoord bij verschillende verkiezingen: Tweede Kamerverkiezingen (TK), Gemeenteraadsverkiezingen (GR), Provinciale Statenverkiezingen (PS) en Europees Parlementsverkiezingen (EP) in absolute aantallen stemmen. Gemiddeld haalde GroenLinks bij verkiezingen (maakt niet uit wat voor soort verkiezingen) 400.000 stemmen. Tweederde van de uitslagen ligt tussen de 300.000 en 400.000 stemmen.

Er zijn een aantal negatieve uitschieters: de Europees Parlementsverkiezingen van 1994 en de Tweede Kamerverkiezingen 2012. Hierbij scoorde GroenLinks minder dan 300.000 stemmen. De Tweede Kamerverkiezingen van 1998, 2002 en 2010 zijn positieve uitzonderingen alsmede de Provinciale Statenverkiezingen van 1999.  Hierbij scoorde GroenLinks meer dan een half miljoen stemmen.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen en de Europees Parlementsverkiezingen scoorde GroenLinks 360.000 en 330.000 stemmen. Hiermee was GroenLinks terug in de marge waartussen ze eigenlijk altijd stemmen heeft gehaald: de scores zijn vergelijkbaar met de Europese Parlementsverkiezingen van 2004 (toen GroenLinks geleid werd door Femke Halsema) en de gemeenteraadsverkiezingen van 2002 (ten tijde van Paul Rosenmöller). De uitslagen liggen wel in de onderste helft van de figuur maar zijn een sterke verbetering ten opzichte van de uitslag van 2012.

Tweede Kamerverkiezingen – Gemeenteraadsverkiezingen

Ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 wint GroenLinks meer dan 100.000 stemmen. De grootste winst wordt geboekt (in absolute stemmen) in Amsterdam. GroenLinks wint in bijna alle gemeenten, uitgezonderd zo'n dozijn gemeenten, met name in Noord-Limburg (mogelijkerwijs omdat Jolande Sap uit Noord-Limburg kwam).

Kunnen we verklaren waarom GroenLinks in sommige gemeenten meer wint dan in andere? Met een aantal variabelen kan je 96% van de gewonnen stemmen verklaren.

  • De belangrijkste factor is of de winst van GroenLinks bij deze verkiezingen een directe doorvertaling is van de winst bij de gemeenteraadsverkiezingen. Dit is maar ten dele waar: voor iedere stem die GroenLinks bij de gemeenteraadsverkiezingen terugwon ten opzichte van 2012, krijgt GroenLinks een kwart stem.
  • Volgens dit model verliest GroenLinks, waar D66 wint ten opzichte van 2012: voor iedere stem die D66 wint verliest GroenLinks ongeveer een derde stem. Dit duidt erop dat D66 mogelijk een belangrijke concurrent van GroenLinks is geweest om de pro-Europese stem.
  • Volgens dit model wint GroenLinks, waar de PvdA verliest: voor iedere stem die de PvdA verliest, wint GroenLinks ongeveer een tiende stem. De bulk van de ontevreden PvdA-stem is dus niet terecht gekomen bij GroenLinks, maar wel een significante proportie.
  • De opkomst is gehalveerd. Van 9.5 miljoen in 2012 naar bijna 5 miljoen. Dit heeft ook een invloed op de score van GroenLinks: voor iedere kiezer die minder gaat stemmen verliest GroenLinks meer dan een tiende stem. Aangezien GroenLinks 7% van de stemmen heeft gehaald kan je niet zeggen dat GroenLinks geprofiteerd heeft van de lage opkomst. Juist in gemeenten waar de opkomst veel lager was dan in 2012 verloor GroenLinks stemmen.
  • Gemeentegrootte speelt ook een rol: GroenLinks wint meer stemmen in grotere gemeenten: per extra inwoner is GroenLinks 0.03 stem groter.

Als we ervan uitgaan dat de patronen die we hier vinden, directe kiezersuitwisselingen tussen partijen zijn, dan zou je dit als volgt kunnen interpreteren: GroenLinks is in staat geweest om het succes van de gemeenteraadsverkiezingen vast te houden. Daar bovenop heeft ze extra stemmen van de PvdA gewonnen. Wel heeft ze ook wat stemmen verloren aan D66.

Conclusie

Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen schreef ik drie maanden geleden: 'in 2014 staat GroenLinks er beter voor dan twee jaar geleden'. Dat is zeker waar. De partij begint langzaam te profiteren van de val van de PvdA. Bij de Europese verkiezingen was echter D66 kaper op de kust.