Interview met Yolan Koster en Rudy Bonnet

Bij de decentralisaties is onder de noemer maatwerk extra nadruk komen te liggen op zorg als een individuele voorziening. Dit idee, dat zorg zoveel mogelijk moet aansluiten op de specifieke situatie van iemand, wordt tot het uiterste doorgevoerd bij de pilot van het integraal persoonsgebonden budget (i-pgb) die sinds januari 2015 in Woerden en Delft is gestart.

Binnen deze pilot kan iemand met één budget zelf de specifieke ondersteuning uit het sociale domein samenstellen die hij of zij nodig heeft. Yolan Koster, wethouder Sociaal Domein voor Progressief Woerden (GroenLinks + PvdA), is één van de grondleggers en Rudy Bonnet is projectleider van de pilot waarin dit experiment tot uitvoering wordt gebracht.

Wat zijn de voordelen van het i-pgb? 

Koster: ‘Het i-pgb is een antwoord op verschillende problemen. De algehele situatie van een gezin in het sociale domein blijft nu vaak buiten beeld. Veel gezinnen in Nederland maken door middel van verschillende regelingen gebruik van voorzieningen uit het sociale domein. Het gezin moet steeds per regeling een ander verhaal houden tegen een andere overheidsinstantie dat past binnen het huidige verkokerde systeem.’

‘Daarnaast loopt veel problematiek in het sociale domein in elkaar over. In het huidige stelsel mag je geld alleen gebruiken voor de voorziening waarvoor de zorgvrager geïndiceerd is. Als een kind bijvoorbeeld persoonlijke begeleiding thuis heeft en ouders/verzorgers zijn daar heel tevreden over, dan mag deze persoon niet ook het kind op school begeleiden.'

“ De crux zit hem in het vaststellen of het ondersteuningsplan klopt ”

‘Bij het i-pgb wordt daarentegen vanuit één persoonlijk plan van de budgethouder gewerkt, waar de verschillende vragen en problemen in samen komen; wat is er in het gezin aan de hand? Wat wil je bereiken? Wat heb je daar voor nodig? Vervolgens gaan wij als gemeente kijken wat er voor nodig is om te helpen en stellen we een beschikking op. Het benodigde budget stelt de gemeente via de SVB beschikbaar aan het gezin. Dat kan daarna met dat budget voor alle problemen zelf een passend arrangement kiezen.’

Wie zijn allemaal betrokken bij het vaststellen van het bedrag van het i-pgb? 

Bonnet: ‘Bij het i-pgb gaat het om één consulent die vanuit de gemeente contact heeft met de budgethouder. Als het nodig is, helpt deze de burger ook in het maken van het ondersteuningsplan maar de budgethouders kunnen hier ook zelf ondersteuning bij regelen, bijvoorbeeld met behulp van Per Saldo of MEE. De consulenten hebben allemaal een verschillende achtergrond. Zij moeten hun onderlinge deskundigheid op elkaar afstemmen om elk individueel geval goed te kunnen helpen.’

“ De volgende stap in de pilot is dat het ondersteuningsplan ook toegang geeft tot de middelen van het UWV en onderwijs ”

Is één consulent wel voldoende in staat om al de problemen die in de verschillende gebieden van het sociale domein bij iemand spelen, vast te stellen?

Koster: ‘Met deze vraag breng je het weer terug tot de werkelijkheid van het systeem. Waar het om zou moeten gaan, is de vraag of een gezin in staat is om een beeld te schetsen van wat de gezinsleden nodig hebben om een goed leven te leiden. Als ze dat kunnen en ze hebben een ondersteuningsplan, is het aan de consulent om met hen over dat plan in discussie te gaan. Als de consulent denkt ‘dit kan ik niet goed overzien’, dan haalt hij er expertise bij en de expert zal dat gesprek dan verbreden.’

Hoe controleer je bij het i-pgb of iemand van het budget niet allerlei dingen koopt waarvoor het geld niet is bedoeld? 

Koster: ‘Stel dat ik elke dag geld nodig heb om uit mijn bed gehaald te worden en ik besluit om van het budget een tv te kopen. Wie doe ik daar een plezier mee? De crux zit hem in het vaststellen of het ondersteuningsplan klopt.’

Bonnet: ‘Waar het steeds om gaat is de rechtmatigheid van de besteding in het ondersteuningsplan. Iedere partij toetst dat vanuit zijn eigen definitie. De volgende stap in de pilot is dat het ondersteuningsplan ook toegang geeft tot de middelen van het UWV en onderwijs. We gaan proberen om het ondersteuningsplan van de ouders te integreren met, bijvoorbeeld, het plan van de school voor het kind. De Wet passend onderwijs biedt daarvoor veel meer ruimte. Bij het UWV is dat veel ingewikkelder, daar moet tegenover een uitkering heel duidelijk een prestatie staan. Als die prestatie opgenomen staat in het ondersteuningsplan, kan het UWV daar echter ook mee leven.’

I-pgb en de Inwonercloud

Een andere manier waarop de gemeente in Woerden de burger de macht in het sociale domein wil teruggeven, is door middel van de Inwonercloud. Dit experiment is sinds 6 april gestart. Hoe verhoudt de Inwonercloud zich tot het i-pgb? 

Koster: ‘Als je mensen de regie over hun eigen leven wil teruggeven, moet je ze ook eigenaar maken van de informatie die over hen wordt verzameld.’

‘Op dit moment is in de Wet over de geneeskundige behandelingsovereenkomst geregeld dat de overheid of een aan de overheid gelieerde instantie dossiers over je moet bijhouden. Als burger kun je alleen op aanvraag inzage in die dossiers krijgen en jij kan niet bepalen wie wanneer en tot welke gegevens toegang heeft.’

Mogen burgers in de Inwonercloud zelf dingen aanpassen in hun medisch dossier? 

Koster: ‘Er zijn een aantal dingen die verplicht worden vastgelegd en waar je niets aan kan veranderen, zoals je burgerservicenummer en waar je woont. Als een zorgverlener een voor beroep vatbare beslissing neemt, kun je die ook niet zomaar veranderen in de Inwonercloud. Al het andere zit in jouw dossier en jij bepaalt dus wat een zorgverlener mag gebruiken. Als er iets aan je dossier wordt toegevoegd of veranderd, kun je dat precies zien en ook zien door wie dat is gedaan.’

‘Maar een diagnose kun je niet aanpassen. Je kunt er wel commentaar aan toevoegen, zoals; “Ik ben het niet eens met de diagnose van depressie. Het was toen een rotdag en ik zag het somber in”.’

Zorgt dat niet voor veel extra werk en moeite bij zorgverleners? Zij moeten dan continu hun deskundigheid tegenover de burger in dat dossier verantwoorden. 

Koster: ‘Ik weet niet of dat veel extra tijd in beslag zal nemen. Dan moeten zorgverleners hun werk maar goed doen. Het gaat toch over jouw leven en niet over het leven van de zorgverlener? Laten we het dan tenminste proberen.’

“ Voor mensen die dag in dag uit afhankelijk te zijn van hulp en ondersteuning is het van allergrootste belang dat je wederkerigheid organiseert ”

Hoeveel mensen schat u dat in Nederland gebruik zouden kunnen maken van het i-pgb?

Koster: ‘We schatten dat ongeveer 30.000 mensen in Nederland qua complexiteit gebruik zouden kunnen maken van het i-pgb. Waarschijnlijk zullen ongeveer 10.000 mensen dit ook daadwerkelijk doen als het landelijk wordt doorgevoerd.’

Bonnet: ‘De grootste uitdaging voor ons is niet om zoveel mogelijk mensen aan het i-pgb deel te laten nemen, maar dat de visie van eigen regie breder wordt gedragen en dat er op een andere manier naar sociale vraagstukken wordt gekeken. Regie over je eigen leven zou vanzelfsprekend moeten zijn, maar we hebben het in Nederland erg ingewikkeld gemaakt. Iedere overheidsinstantie werkt volgens zijn eigen systeem en zijn eigen regels. Als je niet binnen die regels past, heb je het extra moeilijk.’

Koster: ‘De enorme groei van het aantal regels moet eindigen. Deze zijn geboren uit machtsvertoon en wantrouwen, om mensen klein te houden. Ik beschouw ons als een soort Kafkabrigade tegen systeemterreur. Dit is een nieuwe guerrillabeweging.’

Uit onderzoek van het SCP blijkt dat veel mensen die vroeger geen gebruik maakten van zorg dat met het pgb wel zijn gaan doen. Het pgb werkt in sommige gevallen vraag-stimulerend; iemand die vroeger bijvoorbeeld kosteloos voor zijn moeder zorgde, declareert deze zorg nu door middel van het pgb. Moeten we wel willen dat alle vormen van zorg in geld worden uitgedrukt?

Koster: ‘Stel dat je morgen een dwarslaesie krijgt en je moet elke dag je bed in en uit geholpen worden, gewassen worden en je kont moet geveegd worden. Als je vrienden je daar bij moeten helpen… ik weet niet hoe lang je dan nog je vrienden houdt en hoe je je dan tot je vrienden gaat verhouden. Het zijn dan geen vrienden meer, maar mensen waar je afhankelijk van bent. Je kunt bijvoorbeeld geen ruzie meer met ze krijgen, want dan kun je bijvoorbeeld niet meer van de pot worden getild.’

‘Voor mensen die dag in dag uit afhankelijk zijn van hulp en ondersteuning is het van allergrootste belang dat je wederkerigheid organiseert. Geld blijft door de eeuwen heen het meest effectieve middel om wederkerigheid te realiseren.’

- Hoe het i-pgb is georganiseerd -

Het i-pgb gaat uit van de principes van het pgb. Een persoonsgebonden budget (pgb) is een budget dat iemand krijgt van de overheid om zelf zijn zorg mee in te kopen. Ondersteuning uit de WMO, Wet langdurige zorg, Zorgverzekeringswet en de Jeugdwet kunnen op dit moment afzonderlijk ingekocht worden met een pgb. Voor elke wet geldt een afzonderlijke regeling met verschillende financieringsstromen.

Bij het i-pgb kan iemand daarentegen met één budget ondersteuning uit alle vier de zorgwetten inkopen en daarnaast ook ondersteuning uit andere gebieden van het sociale domein verkrijgen. Een i-pgb-houder dient één enkel plan in waarin alles staat wat hij of zij uit verschillende gebieden, zoals werk en inkomen, jeugdhulp, WMO, passend onderwijs, schuldhulpverlening en langdurige zorg, nodig denkt te hebben. Als de gemeente dit plan goedkeurt, zorgt deze ervoor dat de Sociale Verzekeringsbank het benodigde budget uitbetaalt.

De i-pgb-houder kan met dit bedrag vervolgens zijn plan uitvoeren en de ondersteuning naar eigen inzicht inkopen. Een Algemene Maatregel van Bestuur garandeert dat alle betrokken organisaties meewerken aan de pilot.