"Burgers bereiden maaltijden voor de soldaten aan het front, weven camouflagenetten en zamelen geld in voor warme sokken en drones", ziet Depondt. "Ze documenteren mensenrechtenschendingen, verwoestingen en milieuschade. Het is echt een collectieve inspanning."
Het eigen initiatief van de Oekraïners is gegroeid sinds de Maidanrevolutie van 2014. "Steeds meer mensen zijn gaan beseffen: als ik in een normaal land wil leven, dan moet ik zelf iets gaan doen. Dat heeft heel veel verschil gemaakt. Zoals Oekraïense burgers zich engageren met de lokale politiek, daar zouden we in Nederland iets van kunnen leren. Het is nodig om je ertegenaan te bemoeien als je wilt dat het beter gaat.”
In de afgelopen jaren hebben lokale besturen in Oekraïne meer bevoegdheden en meer middelen gekregen. Daar waar de decentralisatie het best geslaagd is, constateert Julia Soldatiuk, is de veerkracht van de samenleving het grootst, of het nu gaat om de aanpak van de coronacrisis, de opvang van vluchtelingen of het doorstaan van het oorlogsgeweld. Nederland kan Oekraïne nog altijd helpen door ervaring en kennis uit te wisselen over goed lokaal bestuur.
Ook nu het oorlog is blijven de Oekraïners kritisch op hun politici. Zelfs president Zelenski is niet boven kritiek verheven. Dankzij geëngageerde burgers én druk van de Europese Unie wordt corruptie nu actief bestreden, onder meer door een onafhankelijk corruptie-agentschap. Soldatiuk: "De civil society is hier erg scherp op."