Plannen om de gebouwde omgeving in een vlot tempo van het aardgas af te halen, komen de laatste tijd zowel vanuit klimaatsceptische hoek als vanuit de hoek van klimaatactivisten onder vuur te liggen. Hierdoor dreigt stilstand bij het verduurzamen van de gebouwde omgeving. Dat zou slecht zijn voor een voortvarende aanpak van de klimaatnoodtoestand, want een goede maatregel nu bespaart meer CO2 dan een perfecte maatregel die we pas over tien jaar nemen.

Een onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving dit najaar leidde al snel tot krantenkoppen dat verduurzamen niet rendabel zou zijn. Dat was koren op de molen van klimaatsceptische partijen als Forum voor Democratie en van klimaattreuzelaars als de VVD, die dit bericht aangrepen om de noodzaak van snelle verduurzaming van onze woningen nog maar eens ter discussie te stellen. Tegelijkertijd komt er nu ook uit de hoek van groepen die juist zeer begaan zijn met klimaatontwrichting kritiek op plannen om de stad snel van het aardgas af te halen. Deze koplopers op het gebied van verduurzaming pleiten ervoor pas op de plaats te maken met het aardgasvrij maken van buurten met gebruik van hoge- of middentemperatuurwarmtenetten, omdat die niet duurzaam genoeg zijn. Dit heeft geleid tot de rare situatie, in Amsterdam maar ook elders, dat de Partij voor de Dieren gebroederlijk met (afsplitsingen van) Forum optrekt om de aanleg van warmtenetten uit of zelfs af te stellen. Klimaatsceptische partijen zijn de lachende derde als we het tempo waarin we van het gas af gaan vertragen, of onze subsidies uitputten voor duurzame maar dure voorkeursopties.

Letters die het woord opinie vormen

Gratis door de zon opgewarmd

Ongetwijfeld is het waar dat méér isoleren en het verwarmen van huizen met lagetemperatuurwarmtenetten en bronnetten duurzamer en toekomstbestendiger is dan een aansluiting op een afvalverbrander of biomassacentrale. Geothermie, een duurzame warmtebron van hoge temperatuur, is een nog onzekere en dure technologie. Nu elektriciteit snel duurzamer wordt, zal het dus vaak de voorkeur verdienen om huizen te verwarmen met gratis door de zon opgewarmd oppervlaktewater in combinatie met duurzame stroom. Het is niet voor niets dat de gemeenteraad van Amsterdam al in 2017 besloten heeft dat nieuwbouw niet meer mag worden aangesloten op hogetemperatuurwarmtenetten.

Kostbaar en ruimtevretend

Bij bestaande woningen spelen evenwel ook nog andere afwegingen een rol. Het in één keer zo goed verbouwen van oude, kleinere woningen dat ze geschikt zijn voor lagetemperatuurverwarming is een kostbare en ruimtevretende aangelegenheid. En dat aspect van de kosten is wél zeer relevant. Niet omdat het, zoals Forum vindt, zonde zou zijn om geld uit te geven aan het voorkomen van verdere klimaatontwrichting. Maar om de eenvoudige reden dat onze middelen schaars zijn. Amsterdam trekt veel geld uit om de verduurzaming te subsidiëren, zodat lage en middeninkomens niet voor de kosten hoeven op te draaien. Maar de pot met geld is wel eindig, en als die kosten hoog oplopen kunnen we veel minder huizen verduurzamen, en bovendien in een veel lager tempo.

Restwarmte

Tegelijkertijd hebben we op dit moment nog restwarmte over. Op langere termijn werken we aan een circulaire economie waarin we helemaal geen afval meer verbranden, maar voor het zover is duurt nog wel even. Door de nu nog beschikbare restwarmte te gebruiken voor woningen die nog niet goed genoeg te isoleren zijn, kunnen we per direct veel CO2 besparen. En haast is geboden; een goede maatregel nu bespaart meer CO2 dan een perfecte maatregel die we pas over tien jaar nemen. Op termijn kan de temperatuur van de warmtenetten omlaag en kunnen duurzame bronnen aangesloten worden.

De zorgen over een onwenselijke afhankelijkheid van bedrijven en warmtebronnen die uiteindelijk niet duurzaam genoeg zijn, zijn terecht. Maar die kunnen we ook op een andere manier wegnemen. De warmtenetten moeten zo worden aangelegd dat ze geschikt zijn om de temperatuur ervan zo snel mogelijk omlaag te brengen. Contracten met bedrijven als Vattenfall moeten zo worden opgesteld dat we er weer vanaf kunnen als zij er niet in slagen hun warmte te verduurzamen.

Haast maken

Met woningcorporaties moeten afspraken gemaakt worden dat ze hun woningen zo snel mogelijk goed genoeg isoleren om geschikt te zijn voor lagetemperatuurbronnen. In wijken waar echt duurzame opties goed mogelijk zijn, moeten die de voorkeur krijgen, ook als dat iets meer kost. Als lokale bewoners of energiecoöperaties zelf willen proberen hun buurt duurzaam te verwarmen, moeten ze die kans krijgen en daarbij ruimhartig worden ondersteund. We moeten haast maken met het experimenteren met duurzame renovatieconcepten en financieringsstructuren die het wél mogelijk maken om in één keer voor de duurzaamste verbouwingen te kiezen.

Niet de vijand

We moeten, kortom, het ene doen en het andere niet laten. Tegelijkertijd blijven innoveren én tempo maken met het aardgasvrij maken van onze woningen. Dat niet doen, miskent de urgentie van de klimaatcrisis. “Het beste is de doodsvijand van het goede”, schreef de achttiende-eeuwse filosoof Montesquieu. We mogen het duurzaamste niet de vijand van het duurzame laten worden.