Hoe maken we de samenleving inclusief?
Emancipatie kent een individuele en een collectieve vorm. De oorspronkelijke betekenis luidt ‘verlossing uit slavernij’. In het oude Rome kon een enkele slaaf juridisch worden ‘geëmancipeerd’: hij werd dan vrij, en dus Romeins staatsburger.
Emancipatie met een hoofdletter stond in de negentiende eeuw voor de verlossing uit de slavernij in collectieve vorm, wat betekende dat heel het stelsel werd afgeschaft. Van deze politieke vorm liggen de wortels in Jeruzalem. Afschaffing van de slavernij is de politieke boodschap in de woorden van Mozes tot Paulus.
We kennen inmiddels verschillende emancipatieroutes van heel diverse groepen. Onder emancipatie ligt nu het ideaal ten grondslag dat aan ieder mens volwaardig burgerschap toekomt in economische, culturele, sociale en politieke zin. Dit wordt veroverd op bestaande vormen van achterstelling en discriminatie.
Emancipatie(beleid) gaat niet uit van concurrentie, maar van samenwerking tussen verschillende mensen en groepen, met politieke en maatschappelijke verandering als doel.
De verzuiling van Nederland was een van de eerste vormen van collectieve emancipatie, naast en in reactie op de socialistische emancipatie van de arbeidersklasse. Met name rooms-katholieken en gereformeerden organiseerden zich zo en vestigden daarmee hun politieke positie. Via scholing in eigen kring droeg de zuil daarnaast bij aan emancipatie van het individu. Het volwaardig burgerschap dat het product van emancipatie is, kon zo beleefd worden vanuit een katholieke en een gereformeerde omgeving, tot en met de politieke expressie in confessionele partijen op nationaal niveau.
Emancipatie en GroenLinks
In de voorgeschiedenis van GroenLinks zijn een paar emancipaties van belang. De CPN (opgericht in 1909) komt voort uit de socialistische emancipatiebeweging van geschoolde én ongeschoolde arbeiders. Deze resulteerde in de formatie van vakorganisaties en politieke partijen, met als gevolg onder meer algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen en de toegankelijkheid van (hoger) onderwijs voor alle lagen van de bevolking.
Na de oorlog stelde de CPN zich nadrukkelijk tegenover de verzuiling van de arbeidersklasse en probeerde in de Eenheids Vakcentrale arbeiders uit alle zuilen te verenigen, inclusief de ‘rode familie’ van PvdA, NVV, Het Vrije Volk en de VARA, die ook alle trekken van een zuil had. De poging liep stuk op de frontlijn van de Koude Oorlog. Pas met de toestroom van studenten in de jaren zeventig doorbrak de partij het sociaal en politiek isolement.