Recensie: Aspecten van het nieuwe rechts-radicalisme

Hij zag een politieke beweging die ‘appelleerde aan het onbewuste verlangen naar onheil en catastrofe’, die zich ‘voortdurend ongerust maakt over de nationale identiteit’ en die overal vijandbeelden creëert die ‘angst moeten aanjagen’. Het nieuwe rechts-radicalisme was volgens hem een beweging van ‘rationele middelen en irrationele doelen’.

De parallellen met het heden zijn niet te missen. Daarin schuilt zowel de relevantie van zijn boek als de waarschuwing die ervan uitgaat. Ook nu hebben we te maken met een opkomend rechts-radicalisme dat ‘het publiek tot een kookpunt moet brengen’. Adorno zag in 1967 hoe weinig nieuws er aan het rechtse repertoire is toegevoegd, hoe ‘secundair en opgewarmd’ het was.

    Cover boek Adorno
    Cover boek Adorno

    Hetzelfde kunnen we zeggen over het rechts in onze tijd. Om dat te begrijpen is Adorno’s boek onmisbaar.

    Hoe ziet Adorno de toekomst van het rechts-radicalisme? Dat is volgens hem een verkeerde vraag. In die manier van denken, zo concludeert hij, beschouwen we het als natuurrampen: fenomenen die ons zomaar overkomen. En hierin schuilt een vorm van berusting waardoor ‘men zichzelf als politiek subject eigenlijk uitschakelt’, een houding waarin ‘men de werkelijkheid alleen nog vanuit het standpunt van de toeschouwer benadert’.

    Adorno wijst deze passiviteit af. ‘Hoe de dingen verdergaan, en de verantwoordelijkheid voor hoe ze verdergaan, dat is in laatste instantie aan ons.’ Met andere woorden: links moet niet langer afwachten en reageren op wat rechts doet, maar zich actief opstellen en zelf de toekomst uittekenen.

    Aspecten van het nieuwe rechts-radicalisme
    Theodor Adorno, Uitgeverij Octavo 2019