Tegelijkertijd heeft het op grote schaal in een goudmijn geïnvesteerd, wat al heeft geleid tot onomkeerbare negatieve effecten voor het milieu van de regio: een hele berg is vernietigd en het water is vergiftigd. Het recht van bedrijven om winst te maken gaat hier duidelijk boven het recht van werknemers om onder fatsoenlijke condities te werken en boven het recht van de maatschappij op een veilig milieu.
In het afgelopen jaar is nog een belangrijk aspect van de Griekse samenleving aangetast: de democratie. Bijna een jaar geleden negeerde de Griekse bevolking de waarschuwingen van de Trojka en koos een linkse regering die beloofde een eind te maken aan de bezuinigingspolitiek. Vanaf het eerste moment keerde de politici, journalisten en technocraten van de EU zich tegen deze regering.
Die confrontatie bereikte afgelopen zomer zijn hoogtepunt, toen de Griekse bevolking een duidelijk en trots NEE liet horen in het referendum over een nieuwe ronde bezuinigingen. Maar deze uitspraak is noch door de Griekse regering, noch door de EU instituties gerespecteerd. De nieuwe ronde bezuinigingen zal de Griekse samenleving nog verder ontwrichten.
Redding
Het is duidelijk dat er veel druk is uitgeoefend op de veerkracht van de Grieken. Mensen met een baan of een eigen bedrijf zijn binnen korte tijd massaal werkloos geworden. Families, gewend aan een relatief goed inkomen, leven plotseling in armoede. Een hele generatie jongeren heeft geen zicht op een ‘normaal’ leven. Zelfs hoog opgeleide jongeren zien emigratie als hun enige kans op een toekomst.
De cijfers geven hen gelijk: begin 2015 woonden bijna 300.000 kinderen in huishoudens zonder werkende ouders. Duizenden basisschoolleerlingen maken aanspraak op de voedseldistributie op school door de overheid, want ze krijgen thuis geen ontbijt. Het aantal zelfmoordpogingen is de laatste jaren verdubbeld. Het aantal scheidingen is na 2011 flink gestegen. Voor de crisis was de term ‘dakloos’ vrijwel onbekend in Griekenland. Nu zie je tientallen daklozen in de straten van Athene en andere grote steden.
De Europese Unie en de andere internationale organisaties die betrokken zijn bij de ‘redding’ van Griekenland hebben geen medelijden met de bevolking. Ze zetten integendeel de veerkracht van de Griekse samenleving verder onder druk. De bezuinigingsmaatregelen die zijn afgesproken met de Tsipras-regering bevatten twee elementen die de bevolking hard zullen raken.
Ten eerste de hervorming van het pensioenstelsel. De schuldeisers eisen met klem dat alle pensioenen omlaag moeten. Ze weigeren de compromisvoorstellen van de Griekse regering om toekomstige pensioenen en hoge huidige pensioenen te matigen, maar de lage en midden-pensioenen ongemoeid te laten. Ook nu nog zijn pensioenen de betrouwbaarste bron van inkomen voor de meeste Griekse huishoudens. Velen zijn zelfs afhankelijk van het pensioen van hun grootouders.
Ten tweede de liberalisering van huisuitzettingen. Veel mensen kunnen hun hypotheekschulden of andere persoonlijke schulden niet afbetalen. Tot nu toe genoten mensen met een laag of middeninkomen de bescherming van de overheid in de zin dat de schuldeiser (zelfs de overheid) hun huis niet in beslag mocht nemen. Huizenbezit heeft een belangrijke plaats in de moderne Griekse samenleving. Ruim tachtig procent van de huishoudens woont in een eigen woning.
Dat is begrijpelijk omdat er in Griekenland veel minder sociale woningen zijn dan in Nederland en dat wonen in een sociale woning bovendien een zeer lage sociale status impliceert. Een harde eis van de Trojka tijdens de laatste onderhandelingen was dat deze bescherming van huiseigenaren ongedaan moet worden gemaakt om ‘concurrentie’ op de financiële markt te bevorderen. Het resultaat is dat het aantal rechtbankprocedures voor huisuitzettingen snel stijgt.
De vluchtelingencrisis zorgt voor een extra druk vanuit de Europese Unie op de veerkracht van de Griekse bevolking. Er zijn Grieken, zoals de aanhangers van het rechtsextremistische Gouden Dageraad, die vluchtelingen proberen tegen te houden. Anderen proberen financieel te profiteren van de acute problemen van migranten. Maar een groot deel van de Griekse bevolking heeft actief solidariteit getoond.
De Europese Unie dreigde Griekenland met een uitzetting uit de Schengenzone als het de vluchtelingen niet buiten de grenzen van de EU kan houden. De EU probeert zelfs de solidaire houding van een groot deel van de bewoners van de Griekse eilanden te belemmeren en te criminaliseren door de reddingsoperaties door NGO’s en individuen af te schilderen als smokkelen.
Ongelijkheid
De laatste vijf jaar ervaart de Griekse samenleving een economische en sociale druk die vergelijkbaar is met die van een oorlog. Niettemin heeft het land tot nu toe een opmerkelijke veerkracht getoond. Maar dat impliceert niet altijd een sociale houding. Mensen redden wat er te redden valt voor henzelf. In de lokale of nationale politiek steunen ze daardoor soms partijen of personen die cliëntelisme in plaats van verandering prediken. En wat zelden in de Nederlandse media wordt vermeld: voor een deel van de Griekse bevolking is er geen vuiltje aan de lucht. Deze minderheid heeft niet alleen geen last van de crisis, maar profiteert er zelfs van.
Een snelle blik op de gegevens van de OESO over ongelijkheid toont aan dat de inkomensongelijkheid in Griekenland sinds de bezuinigingen flink is toegenomen. De WealthX over grote vermogens laat zien dat het aantal allerrijksten zelfs flink is toegenomen. De Europese Unie heeft deze elite de afgelopen vijf jaren zorgvuldig beschermd. Over belasting op grote vermogens werd nooit gesproken, maar wel werden de voorstellen van de eerste Syriza-regering (die van voor het referendum) om de hoogste inkomens extra te belasten consequent door de EU afgewezen als maatregelen die investeringen belemmeren.
Verzet
Veerkracht is in het Griekenland van vandaag dus een dubbelzinnige term. Hij kan geïnterpreteerd als manier van ‘overleven’, maar ook als verzet. Hoewel politici, media en Europese leiders in het eerste helft van 2015 aan een ongekende bangmakerij deden, heeft de Griekse bevolking in het referendum een duidelijke ‘nee’ laten horen, ondanks de angst vanwege de sluiting van de banken en de invoering van capital controls.
