Recensie: Het grote gevecht

Want kan dat wel: als beursgenoteerde multinational de wereld redden? Steken de aandeelhouders daar geen stokje voor? Die willen immers toch vooral het hoogste financieel rendement? De wereld redden, dat doen zij zelf wel in hun vrije tijd - of niet.

In Het grote gevecht opent Smit de black box van het bedrijfsleven en de high finance waar hij als geen ander toegang toe heeft. Smit biedt zo een unieke inkijk in de duurzaamheidsdiscussies in de boardrooms en wandelgangen van de hoge glazen torens. Ook dit boek leest weer als een thriller, over grote ambities van een enkeling en over de krappe marges van zelfs de machtigste CEO’s.

De aandeelhouders blijken namelijk inderdaad meer geïnteresseerd in het kortetermijnrendement dan de langetermijnwaardecreatie, laat staan duurzaamheid. Het boek is daarmee ook een oproep aan de politiek om de verduurzaming vooral niet aan ‘de markt’ over te laten.

Afschaffen kwartaalrapportages

Bij zijn aantreden eind 2008 grijpt Polman de financiële crisis aan als een kans om van Unilever een bedrijf te maken waar winst niet de enige doelstelling is. Even is iedereen het erover eens dat Wall Street en de Londense City niet de perfecte markten zijn waar economen en beleidsmakers ze lang voor hebben gehouden. Bedrijven mogen weer terugpraten tegen hun aandeelhouders en zelf het voortouw nemen bij het uitstippelen van de strategie.

En dat doet Polman. Zijn eerste actie is het afschaffen van de kwartaalrapportages bij de gigant in voeding en verzorgingsproducten. Polman weigert de financieel analisten nog langer te voeden met driemaandelijkse beloftes over winstgroei. Hij heeft sowieso niet veel op met deze analisten en hun rekensommetjes, door hem laatdunkend ’spreadsheet monkeys’ genoemd.

Maar Polman doet niet alleen dingen niét. In 2010 lanceert hij het Sustainable Living Plan, met als doel in tien jaar tijd de omzet van Unilever te verdubbelen en de schade aan het milieu te halveren. Polman houdt het niet bij zijn eigen bedrijf. Hij helpt in 2015 de Verenigde Naties de zeventien Sustainable Development Goals (SDG’s) te formuleren.

De aandeelhouders gedogen deze wereldverbeteraar. Unilevers financiële resultaten zijn dan ook prima. Tot ergernis van Polman stellen ze hem echter nauwelijks vragen over zijn duurzame plannen en prestaties.

Overnamepoging door Kraft Heinz

Beter leefmilieu

Dat bevreemdt mij als onderzoeker op het gebied van de duurzaamheid van de financiële sector. Want uit de onderzoeken die ik ken, blijkt juist dat veel mensen best bereid zijn genoegen te nemen met een lagere economische groei als daar een beter leefmilieu tegenover staat.

Ook pensioendeelnemers zijn bereid genoegen te nemen met een lager financieel rendement. Specifiek voor de klanten van PGGM is hier in 2016 zelfs wetenschappelijk onderzoek naar gedaan.

Smit werpt dat de financiers niet voor de voeten. Dat is jammer, want zo komen de weinig groene financiers te makkelijk weg met hun focus op rendement. De Pensioenwet schrijft namelijk voor dat het pensioengeld moet worden belegd in lijn met de wens van de deelnemers.

Maar geen pensioenfonds voorziet in deze behoefte door bij een deel van het pensioengeld niet het rendement, maar juist de maatschappelijke impact voorop te stellen. Nederlandse pensioenfondsen hadden een verdedigingslinie kunnen vormen tegen een onduurzame overname.

Duurzaamheid hoeft overigens zeker niet ten koste te gaan van het financieel rendement. Er zijn ondertussen honderden studies die dat laten zien. Waarom dan toch als pensioenfonds een kortetermijnbonus accepteren als je daarmee één van de kroonjuwelen uit je portefeuille om zeep helpt: een bedrijf dat nog jaren van duurzame groei had kunnen laten zien.

Bedrijven kunnen het niet alleen

Dat dit niet enkel een denkbeeldige afweging is, laat het lot van de belager van Unilever zien. Kraft Heinz wist de eigen winst destijds flink op te schroeven door in investeringen te snijden. Een truc die op de korte termijn de aandelenkoers deed stijgen, maar op de langere termijn niet houdbaar bleek. De consument wil vernieuwing; stilstand is achteruitgang. En dus raakten de merken van Kraft Heinz uit de gratie.

In 2019 dipte de beurskoers van Kraft Heinz op een kwart van de waarde van 2017. Ook de Nederlandse pensioendeelnemer mag dus blij zijn dat zijn aandelen Unilever in 2017 niet zijn ingeruild voor die van Kraft Heinz.

Het verhaal van Polmans Unilever laat zien dat bedrijven de verduurzamingsopgave niet in hun eentje aankunnen, zonder overheidsbeleid. Unilever was effectief in het smeden van allianties met andere bedrijven, bijvoorbeeld rond een meer duurzame inkoop van palmolie. Maar uiteindelijk was de reikwijdte van het bedrijf beperkt.

Als de achterblijvers het allemaal veel goedkoper kunnen blijven doen, belemmert dat de koplopers. Ook na tien jaar Polman wordt de helft van Unilevers grondstoffen nog steeds op niet-duurzame wijze verbouwd. In een recent opiniestuk in de Financial Times concludeert Polman zelf ook: ‘Bedrijven kunnen het niet alleen.’

De Nederlandse overheid zou er om te beginnen voor kunnen zorgen dat pensioenfondsen zich aan de Pensioenwet gaan houden.

Literatuur

• Apostolakisac, Kraanen, Blomme en van Dijk, Examining pension beneficiaries’ willingness to pay for a socially responsible and impact investment portfolio: A case study in the Dutch healthcare sector, Journal of Behavioral and Experimental Finance 2016.
• Bauer, R, Ruof, T.  and Smeets, P., Get Real! Individuals Prefer More Sustainable Investments, SSRN 2019.
• Smit, Jeroen, Het grote gevecht, Prometheus 2019
• Sustainable Pension Investments Lab, De financiële prestaties van verantwoord beleggen, 2017.