Misschien kwam het door de voorbereidingen op deze Helling, maar tot mijn eigen verrassing heb ik mij de laatste weken op het oplossen van zo’n kubus gestort. Hij lag al jaren ergens vergeten in een kast. Met behulp van wat online gevonden formules – oh nee, algoritmes, zoals ze in de wereld van de ICT heten – kreeg ik het zowaar voor elkaar.

Toch stoort het me dat ik die algoritmes nog steeds niet begrijp, het resultaat blijft elke keer een soort wonder. Wen er maar aan, zal je zeggen, want inmiddels zijn er talloze systemen waarop zelfs de makers ervan geen grip meer hebben. Welkom in de wereld van big data! We betreden hier terrein dat raspolitici moet doen watertanden, want ondanks de almaar toenemende invloed van dataverzamelingen op de inrichting van onze samenleving, ligt het terrein van big data politiek grotendeels braak.

En dat moet veranderen, betogen vrijwel alle auteurs in dit nummer met klem. Van wie zijn de data, wie mag ze verzamelen en wie mag er wat mee doen? Al deze vragen raken het algemeen belang en schreeuwen dus om een politiek programma. Bij wijze van voorbeeld komen in deze Helling enkele terreinen uit zowel de publieke als private sector aan de orde: de banken, de zorg, de Belastingdienst, de energievoorziening, de journalistiek en de inrichting van de stedelijke ruimte.

Overal is dringend regelgeving nodig: rondom privacy, maar ook over gerechtvaardigd gebruik van gegevens, over marktdominantie, fraudebestrijding en transparantie. Maar het gaat om meer dan de praktische toepassing. Hoewel we steeds afhankelijker worden van technologische systemen, worden er weinig vragen gesteld bij de werking. Het is alsof we een rechtssysteem instellen zonder de wetten ervan te kennen, stelt Marleen Stikker in het openingsinterview.

Ook de onuitgesproken culturele vooronderstellingen van deze systemen worden zelden bevraagd. Juist dat is bij uitstek een opgave voor de politiek. Technologie is niet neutraal, integendeel. Er is een strijd gaande rondom de al maar groeiende mogelijkheden om data in te zetten. Kiezen we voor openheid en transparantie, die burgers meer grip geeft op de systemen die hun leven vormgeven, of geven we bedrijven en overheden de ruimte om gegevens te exploiteren en zo meer macht te vergaren? Het is hoog tijd dat politieke partijen kleur bekennen in deze strijd.