Bedenker: Cathelijne Bouwkamp, wethouder duurzaamheid namens GroenLinks in Arnhem

Wethouder Cathelijne Bouwkamp: “De meest schrijnende vorm is als mensen de verwarming uitzetten omdat ze de energierekening niet meer kunnen betalen. Maar we spreken ook van energie-armoede als meer dan 10 procent van het besteedbaar inkomen van een huishouden naar de energieleverancier gaat. De oorzaak is vaak een combinatie: slecht geïsoleerde woningen, ongunstige energiecontracten en een toch al laag besteedbaar inkomen. Daarnaast gaat energie-armoede vaak gepaard met andere sociale problemen. Het blijft vaak onopgemerkt.

We kwamen er bijvoorbeeld achter dat de energierekening meestal niet wordt meegenomen in de schuldhulpverlening. Bewindvoerders kijken naar wat mensen kunnen besparen op boodschappen en kleding, maar niet op energie – terwijl daar vaak flink op te bezuinigen valt.”

Niet alleen armere huishoudens profiteren dus van een lagere energierekening; ook de energietransitie is erbij gebaat. De gemeente Arnhem heeft in het coalitieakkoord van 2018 een Klimaatfonds van 10 miljoen euro opgenomen om de co2-uitstoot in de stad te helpen verlagen. Bouwkamp zag al snel de kans om twee vliegen in één klap te slaan. “Door mensen bewust te maken van de voordelen van verduurzaming voor hun eigen portemonnee, hopen we dat meer mensen positiever staan tegenover bijvoorbeeld energiebesparende maatregelen die de woningcorporaties in de huurwoningen gaan nemen.

Veel mensen met een lager inkomen willen daar wel aan bijdragen, maar zijn bang voor extra kosten. We moeten voorkomen dat de meest kwetsbare mensen in de stad de prijs betalen voor de energietransitie.”

Het experiment

‘Besparen op je energiekosten? Energiecoach Jan staat voor je klaar’. Een flyer met deze tekst, vergezeld door een foto van een vriendelijke ogende zestiger, kreeg een aantal Arnhemse huishoudens in september 2019 door de brievenbus. Binnen het Europese subsidieproject Climate Active Neighbourhoods, waar Arnhem tot begin 2020 in deelnam, had Bouwkamp gezien dat energiecoaches in Plymouth goede resultaten boekten.

De inzet van deze coaches bij inwoners met vaak verschillende sociale problemen, zoals werkloosheid, schulden of ziekte, zorgde voor een fors lagere energierekening en gaf een groot deel van de bewoners het gevoel meer controle te krijgen over hun leven. Ongeveer de helft van de bewoners voelde zich hierdoor beter en legde minder bezoeken af aan de huisarts en de fysiotherapeut.

Bouwkamp besloot om in Arnhem een pilot op te zetten met energiecoaches. Deze liep van tot februari 2020 en richtte zich op vijftig huishoudens in drie wijken.

“Een energiecoach geeft mensen inzicht in de manieren waarop ze energie kunnen besparen. Veel mensen die weinig te besteden hebben, vinden het moeilijk om over geld te praten. De coaches komen dan ook twee keer langs. In het eerste gesprek laat de coach zien waaraan het huishouden energie verbruikt en vertelt over het nut van energiebesparing.

Bijvoorbeeld: een stofzuiger van de Kringloopwinkel is natuurlijk goedkoper dan een nieuwe, maar een ouder model gebruikt veel meer energie en is op de lange termijn een stuk duurder. Ook hebben veel mensen geen idee hoeveel energie een aquarium verbruikt. Door een energiemeter in het aquarium te zetten, wordt dat ineens heel duidelijk.“

In het tweede gesprek, als het vertrouwen is gewonnen, bespreken de coaches wat het betreffende huishouden zelf kan doen om meer energie te besparen. “Het zijn vaak heel simpele dingen: een tochtstrip onder de deur, overstappen op ledverlichting, radiatorfolie. De coaches kijken bovendien verder dan energie. Merken ze tijdens de gesprekken dat er meer problemen spelen? Dan bieden ze de bewoners aan hen in contact te brengen met het sociale wijkteam.”

Voor de Aanpak Energiearmoede, waar de energiecoaches en de koppeling met het armoedebeleid een vaste plek in krijgen, trekt de gemeente in de komende jaren 1 miljoen euro uit. Dit plan moet nog door de gemeenteraad worden vastgesteld.

Het resultaat

In totaal zijn tijdens de pilot 38 huishoudens twee keer bezocht. De adviezen van de energiecoaches leidden bij deze huishoudens uit de pilot tot een gemiddelde energiebesparing van 200 tot 300 euro per jaar. Bouwkamp: “Dat lijkt misschien niet veel, maar voor mensen met een laag inkomen is dat toch weer een nieuwe wasmachine. Een Syrisch gezin wist dankzij de energiecoach zelfs 600 euro te besparen. Dolblij waren ze: nu hielden ze geld over voor een vakantie.”

Bouwkamp merkt daarnaast dat de besparingen velen motiveren om te kijken of ze nog meer kunnen besparen. “Met de gesprekken wordt een zaadje geplant.”

Naast het belang van een persoonlijk gesprek leerde Bouwkamp van de pilot dat er ‘geen blauwdruk’ bestaat om dit project over de stad uit te rollen. “Per wijk, per huishouden is een eigen aanpak nodig. Dat begint al bij de benadering. Bij sommige mensen is het wantrouwen tegen de gemeente zo groot dat ze post van ons niet eens openen. Die moet je dus niet namens de gemeente een brief gaan sturen. Flyeren leidde tot de meeste reacties. En ook de motivatie om met een energiecoach te praten, verschilt per huishouden.

Bij een aantal speelt vooral kostenbesparing een rol, bij anderen is de wens om bij te dragen aan de energietransitie juist een trigger. Er wordt nog wel eens vanuit gegaan dat Arnhemmers met een migratieachtergrond minder interesse zou hebben in verduurzaming. Maar deze groepen zijn vaak heel sterk gemotiveerd om een betere wereld achter te laten voor hun kinderen. Vanuit die insteek zijn zij meestal graag bereid tot een gesprek over energie.”