Want hoe rechtvaardig bovenstaande ook klinkt: op het hedendaagse meritocratische ideaal, waarin niet afkomst maar verdienste centraal staat, is het nodige af te dingen, schrijft hij in het verhelderende en toegankelijke boek De tirannie van verdienste.
Bij die ‘eigen verdienste’ komt namelijk een enorme portie geluk kijken, namelijk aangeboren talent. Ook een kwestie van geluk is de mate waarin een samenleving talent waardeert. Dat voetballers en bankiers miljoenen verdienen, komt door het toevallige belang dat wij hechten aan voetbal en zakelijke dienstverlening. Marktwaarde zegt dan ook niets over morele waarde, stelt Sandel.
Grootste probleem van meritocratie is dat het bij de ‘winnaars’ leidt tot arrogantie en minachting jegens de minder succesvollen, en een gevoel van vernedering bij die laatste groep. Onder het motto ‘gelijke kansen voor iedereen’ is het immers makkelijk denken dat succesvolle mensen hun succes dan ook verdiend hebben. Ergo: de ‘losers’ hebben niet hard genoeg hun best gedaan. Een voedingsbodem voor onvrede, polarisatie en protesten, stelt Sandel.
Hij pleit dan ook voor een rechtvaardige verdeling van inkomen én erkenning. De mate waarin we werk waarderen, moet niet meer afhangen van de marktwaarde of de noodzaak voor een universitair diploma. Daarnaast zou een gezonde portie bescheidenheid ten aanzien van onze prestaties de weg vrijmaken voor een minder rancuneuze en meer vrijgevige maatschappij.
De tirannie van verdienste. Over de toekomst van de democratie
Michaal Sandel. Ten Have, 2020
Dit artikel staat in het winternummer van de Helling ⛄, jaar 2020. Altijd de nieuwste artikelen lezen? Word abonnee van het tijdschrift. Je ontvangt dan vier keer per jaar het tijdschrift per post. Of kies voor het online abonnement en lees de Helling digitaal.
De Helling draagt bij aan verdieping en politieke visievorming binnen GroenLinks. Met een abonnement steun je het werk van het tijdschrift en Wetenschappelijk Bureau GroenLinks.