Jeanne van Heeswijk legt talenten bloot om die vervolgens met elkaar te verbinden. Zo stimuleert ze lokaal ondernemerschap, lokale zelforganisatie en talentontwikkeling. Ze staat bekend als één van de koplopers in de sociaal-georiënteerde kunst en is inmiddels wereldwijd actief. Haar rol wisselt steeds. De ene keer is ze organisator, dan weer gastvrouw of beleidsmaker; ook treedt ze op als uitgever, producent en onderzoeker. Maar altijd is ze kunstenaar. Wie op zoek gaat naar initiatieven van burgers in Rotterdam-Zuid, kan niet om van Heeswijk heen.
Creatieve stad
Het begon in 1998 met de oprichting van Freehouse, een stichting die de collectieve ontwikkeling van de publieke ruimte tot doel heeft en onder andere de verbinding tussen cultuur en economie onderzoekt. De naam is ontleend aan een Middeleeuws concept. Een freehouse of Freihaus was in de Middeleeuwen een plek binnen de muren van een stad waar buitenstaanders, die uitgesloten waren van de interne sociale en politieke structuren, tóch een eigen ruimte kregen, omdat ze een belangwekkende bijdrage leverden aan de stad. Zo wil ook Freehouse ruimte bieden aan de talenten en bijdragen van lokale bewoners, in wijken waar deze ruimte niet of nauwelijks bestaat.
Jeanne van Heeswijk: “Voor de oprichting van Freehouse werden we geïnspireerd door de ideeën van stadssocioloog Jane Jacobs (1916-2006), die met name bekend werd vanwege haar pleidooi voor gemengde buurten en haar acties tegen de aanleg van snelwegen door woonbuurten. Interessant is haar idee van de eerste creatieve feedbackloop, zoals ze het moment noemt waarop steden overgaan van verkoop van geïmporteerde producten, naar handel in zelfgeproduceerde goederen uit de eigen stad.
Dit idee van een intern-cyclische, lokale en creatieve stadseconomie werd het oogmerk voor onze projecten. Met een team van lokale en internationale experts werkten we de uitkomsten van de discussie over de gewenste inclusieve transformatie van de stad uit tot modellen, bijvoorbeeld op het terrein van voedsel, kleding of van services. We probeerden daarmee dit soort transformatieve ontwikkelingen te herkennen, om de eerste creatieve feedback loop van een stad als Rotterdam te versterken en sociale duurzaamheid te geven.”
Bolero’s
Sinds 2008 is Freehouse actief in de Afrikaanderwijk op Rotterdam Zuid, één van de eerste wijken in Nederland waarvan de meerderheid van de bewoners allochtoon is. De stichting stimuleert de uitwisseling tussen lokale ondernemers, bewoners en (creatieve) experts om economische zelfstandigheid, cultuurproductie en het sociale bewustzijn te verhogen. Op die manier wil ze de kwaliteit die in de buurt aanwezig is, zichtbaar maken.
Een van de manieren om dit te bereiken is het koppelen van kunstenaars en ontwerpers aan lokale producenten. Eén van hen is ontwerper Cindy van den Bremen. In het project Suit it Yourself maakte zij samen met buurtbewoners producten van materiaal van de Afrikaandermarkt, die daar vervolgens ook weer werden verkocht. Van den Bremen: “Het moest heel makkelijk te maken zijn; het werden bolero’s gemaakt van sjaals. Je klapt de sjaal dubbel, naait er mouwtjes in en rijgt er een lint doorheen, waardoor je een bolero hebt die je op allerlei manieren kunt dragen, bijvoorbeeld als hoofddoek, maar ook als sjaal.”
In haar zoektocht naar wijkbewoners die deze bolero’s konden maken kwam Van den Bremen terecht bij naai- en handwerkgroepen in de buurt: “Ik ben eerst met ze mee gaan naaien, om een band met ze op te bouwen en heb zo allerlei Turkse borduurtechnieken geleerd. Ze waren ook allemaal nieuwsgierig naar mij, dus dan ga je vertellen wat je aan het doen bent. Zo bouw je iedere week vertrouwen op.”
Vervolgens is zij met deze naaigroepen de bolero’s en later ook andere producten gaan maken, die dus weer op de Afrikaandermarkt verkocht werden. Wijkbewoners werden op deze manier uit hun isolement gehaald en hun talenten werden aangeboord.
Van Heeswijk: “Je ziet zoveel mooie dingen gebeuren. Zo is ons wijkatelier onder meer ingeschakeld door de Kunsthal Rotterdam om een stuk naar een ontwerp van Jean Paul Gaultier te maken. Het naaien deden ze in de Kunsthal zelf, om te laten zien hoeveel werk erin zit. Drie vrouwen van Turkse, Marokkaanse en Russische afkomst werkten samen. Zij stelden in feite hun talenten tentoon. Vier jaar geleden zaten ze het liefst achterin het atelier, nu zijn ze trots en treden ze op de voorgrond. Er zit zo veel kwaliteit in de wijk. Freehouse stimuleert mensen om meer het heft in eigen handen te nemen.”
Zelfbestuur
Vanuit de opgedane ervaringen ontwikkelde Stichting Freehouse, in samenwerking met alle betrokkenen, vanaf 2013 de Afrikaanderwijk Coöperatie, een experiment met een radicaal nieuwe vorm van zelforganisatie en zelfbestuur in de Afrikaanderwijk. Er wordt een netwerk gecreëerd van bewoners, ondernemers en organisaties.
