Hoe zou een maatregelenpakket zonder kilometerheffing eruit moeten zien om even effectief te zijn tegen klimaatverandering, ongezonde lucht en de verstopping van steden door een groeiend aantal auto’s? Zo’n pakket omvat nog altijd fiscale maatregelen: forse verhoging van de bestaande belastingen op aanschaf, bezit en brandstof van benzine- en dieselauto’s.
Bovendien wordt de toegang tot steden gerantsoeneerd voor automobilisten. De vrijheid van de autorijder wordt dus aanmerkelijk forser ingeperkt dan met een slimme kilometerheffing het geval zou zijn. Het voordeel van milieubelastingen is dat zij, veel meer dan verboden en geboden, ruimte laten voor de vrije keuzes van individuen. Groene politiek zonder nieuwe belastingen zou wel eens erg betuttelend kunnen worden.
Opbrengst voor de burgers
Is er een manier om de steun van politieagenten, buschauffeurs en zorgmedewerkers te krijgen voor nieuwe milieubelastingen? Om de populistische kritiek dat GroenLinks de gewone man geld uit de zak klopt, te pareren? Misschien helpt het om wat meer rekening te houden met het wantrouwen tegen fiscale vergroening. Als mythen zoals die van de auto als melkkoe zich niet laten uitbannen, kun je er altijd nog op inspelen.
Indien een groene belasting op wantrouwen stuit, zo suggereert de Wereldbank in een rapport over het beprijzen van CO2-uitstoot, geef de opbrengst dan direct terug aan de burgers. “Overheden die voor deze aanpak kiezen, verwerven een zekere geloofwaardigheid met betrekking tot de beweegredenen voor de belasting. Het is duidelijk dat de regering niet probeert extra inkomsten van belastingbetalers af te dwingen om haar eigen begroting of macht uit te breiden”, aldus de Wereldbank.
Onder meer Zwitserland en een aantal Canadese deelstaten hebben ervoor gekozen om de opbrengst van CO2-belastingen terug te sluizen naar burgers en bedrijven, in de vorm van lagere sociale premies of belastingen.
In de Verenigde Staten lanceerde een groep prominente, van het gevaar van klimaatverandering doordrongen Republikeinen vorig jaar een plan voor CO2-belasting dat nog meer transparantie belooft over de terugsluis: honderd procent van de opbrengst zou elke maand als ‘dividend’ worden uitgekeerd aan de Amerikaanse ingezetenen. Het plan maakt geen kans zolang de regering-Trump gedomineerd wordt door ontkenners van klimaatverandering. Maar eenmaal ingevoerd zou het dividend zo populair worden onder Amerikanen, dat niemand de CO2-belasting ooit nog zou durven terugdraaien, zo stellen de ‘groene’ Republikeinen terecht.
Het plan keert aan elke Amerikaan, van baby tot grijsaard, een gelijk deel van de opbrengst van de CO2-belasting uit. Zo’n hoofdelijke verdeling, stelt de Wereldbank, “kan essentieel zijn voor het bouwen aan politieke steun”. Bij deze verdeling is het zeer waarschijnlijk dat een modaal gezin een hoger bedrag aan milieudividend ontvangt dan het aan milieubelasting betaalt. Een minder verpest klimaat, schonere lucht en een rijkere natuur krijgt het er dan ‘gratis’ bij.
Serieus geld
Nederland is Amerika niet. De achterban van GroenLinks roepen niet om een kleine overheid, zoals die van de Republikeinen. Bij de financiële onderbouwing van haar programma kan GroenLinks de opbrengsten van milieubelastingen niet missen: die financieren drie kwart van haar voorstellen voor een eerlijker beleid.
Niet slechts de afschaffing van het eigen risico in de zorg, maar ook onder meer het verlagen van zorgverzekeringspremies, het verbeteren van het onderwijs, het verlagen van de lasten op arbeid en het terugdraaien van bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking. In de komende decennia zullen de opbrengsten van milieubelastingen ook nodig zijn om de lusten en lasten van de overgang naar schone energie eerlijk te verdelen.
Toch is er reden om voor een milieudividend te kiezen als een groene belasting erg controversieel is. Denk aan de kilometerheffing, de belasting op vliegtickets, de heffing op bestaande bebouwing of de verhoging van de btw op vlees en vis (allemaal maatregelen die in de financiële uitwerking van het GroenLinks-programma staan). De opbrengst van de belasting wordt dan zo rechtstreeks mogelijk teruggesluisd naar burgers en andere ingezetenen – bijvoorbeeld als een zichtbare korting op de inkomstenbelasting of als een uitkering door de Belastingdienst aan mensen die nauwelijks of geen inkomstenbelasting betalen.
