Blog
Over eigen verantwoordelijkheid
De mantra van 'eigen regie' wordt een papieren tijger, wanneer deze regie niet samen gaat met eigen baas zijn. Regie en verantwoordelijkheid zonder macht en middelen is betutteling nieuwe stijl.
Voor of van
Is eigen verantwoordelijkheid links of rechts? Dat is de vraagstelling van ons GroenLinks wetenschappelijk tijdschrift De Helling. Ik vind dit in eerste instantie een vrij overzichtelijk probleem.
De 'rechtse' eigen verantwoordelijkheid is de eigen verantwoordelijkheid van de ander. Ook wel 'eigen schuld' genoemd. De 'linkse' eigen verantwoordelijkheid is de eigen verantwoordelijkheid voor de ander. Ooit algemeen bekend als solidariteit. Zo simpel is mijn eerste antwoord op de stelling. En ik ben politiek links. Dus u begrijpt naar welke houding mijn voorkeur uitgaat.
Eigen verantwoordelijk gaat bizar genoeg in feite over de ander. Geen wonder dat het een begrip is dat op veel manieren wordt geïnterpreteerd en gerechtvaardigd. Lekker weghouden bij je zelf. Dan kunnen we alle kanten op.
Maar mijn partijdige kijk op 'links' en 'rechts', wanneer het gaat om eigen verantwoordelijkheid, begint te verwateren. Ook modern links heeft het geregeld over de verantwoordelijkheid van de ander. Kunnen we enige balans vinden in het spectrum van 'voor en van'?
Eigen regie
Eigen verantwoordelijkheid sluit naadloos aan bij het huidige denken over eigen regie. Eigen regie is het toverwoord van deze tijd. De overheid, de grote werkgevers, en regionale of nationale instellingen in de semipublieke sector hebben al jarenlang de visie dat burgers, cliënten, patiënten, studenten, enzovoorts, vooral zelf de regie houden over de eigen zorg, ondersteuning, onderwijs en het leven in het algemeen.
Maar hoe werkt dit in de praktijk? Mensen die iets nodig hebben van bovengenoemde overheden en instanties ervaren vaak helemaal geen eigen kracht of vrijheid. Formeel is de inspraak op papier goed geregeld. Maar als vervolgens de afspraak wordt bepaald door de instelling of overheid, zal het energieke gevoel van eigen kracht en regie niet de boventoon voeren. Er is nog altijd een enorme kloof tussen inspraak en bepalende afspraken.
Opgelegde eigen regie is een wassen neus. En dan zijn we precies weer bij de conservatieve bevoogdende verantwoordelijkheid voor jezelf. 'Wees zelf verantwoordelijk!' wordt op deze manier een even wereldvreemd gebod dan 'Wees spontaan!'
Eigen baas
Ik vind daarom dat 'links' een grote stap verder moeten gaan. In de eerste plaats is het goed om kleinschaligheid na te streven. In het algemeen heeft de schaalvergroting er niet voor gezorgd dat burgers meer grip voelen op hun eigen leefomgeving. De diensten meer 'behapbaar' maken voor de individuele burger. Op naar de inmiddels beroemde menselijke maat. Buurtzorg en netwerkzorg zijn daar mooie voorbeelden van.
Maar voor de meer specialistische zorg- en dienstverlening blijven wellicht grotere verbanden nodig. Is een instelling echt nodig, dan wordt het de hoogste tijd om het organisatiemodel om te draaien. De burger of cliënt niet op de bodem van de piramide, maar in de top. Dit kan heel simpel. Vervang de raden van toezicht door de respectievelijke cliëntenraden en bewonersraden. Deze raden worden dan de baas van de organisatie. De zeggenschap daar waar het hoort.
De mantra van 'eigen regie' wordt een papieren tijger, wanneer deze regie niet samen gaat met eigen baas zijn. Regie en verantwoordelijkheid zonder macht en middelen is betutteling nieuwe stijl.