Het is hoog tijd voor een verbod op reclame in de publieke ruimte

Daar hing het ineens: het grootste led-scherm van Europa. Twee miljoen reizigers die dagelijks op de snelweg tussen Amsterdam en Utrecht rijden, zien voortaan 650 meter aan reclame. Hoewel de omvang van het reclamebord een uitzondering is, past het scherm zelf binnen een bredere ontwikkeling. De afgelopen jaren is de hoeveelheid reclame in onze publieke ruimte razendsnel gestegen. Dit tot grote ergernis van burgers die zich al in verschillende steden hebben uitgesproken tegen de wildgroei.

Vercommercialisering

Maar is reclame dan zo lelijk? Volgens de Amerikaanse filosoof Michael Sandel is dat het punt niet. Het probleem is dat dit soort vercommercialisering van onze publieke goederen hun functioneren aantast. Al deze goederen hebben hun eigen unieke doel - zoals onderwijs, wonen of ontspannen - maar door de vercommercialisering verandert die functie overal in één richting: geld verdienen.

Het is de essentie van ons moderne kapitalisme: gemeenschappelijke goederen worden opgeknipt in losse stukjes zodat private personen er winst mee kunnen maken. Onze sociale woningvoorraad, onze kinderopvangverblijven, onze onderwijsinstellingen en dus ook onze publieke ruimte.

Onze straten, parken en pleinen zijn van oudsher bedoeld als plekken van gezelligheid en ontspanning. Het zijn ruimten waar we even kunnen ontsnappen aan de drukte. Maar door deze plekken vol te hangen met reclameborden verworden ze tot arena’s waar bedrijven vechten om onze aandacht.

Dit zien we duidelijk bij de reclamestrijd tussen de nieuwe boodschappenservices. Trams, bussen, veerponten, vuilnisbakken en hele gebouwen worden bedekt onder hun felroze en paarse reclames. De strijd wordt ook steeds agressiever gevoerd. Naast stilstaande borden verschijnen er steeds vaker bewegende led-schermen en videoreclames.

Schoonheid en troost

Ook het College van Rijksadviseurs - een adviesorgaan van de regering - is hier bezorgd over. Het menselijk brein is biologisch geprogrammeerd om veranderingen te registeren. Bewegende borden bedreigen daarmee ons kostbaarste vermogen: onze aandacht. Het college is duidelijk: ‘Juist omdat we steeds meer tijd zoomend, append en netflixend doorbrengen, verdienen de rust, de schoonheid en de troost die landschappen bieden alle bescherming.’

Maar er zijn meer redenen om reclame te verbieden. Zo is reclame vrijwel uitsluitend gemaakt voor producten die we niet per se nodig hebben, maar die wel schadelijk zijn voor onszelf of onze leefomgeving. Vliegreizen, auto’s, fastfood en ga zo maar door. Reclame is de kunstmest van onze consumptiemaatschappij.

Daar komt nog bij dat de wildgroei aan reclames ronduit gemeen is naar mensen met weinig geld. Iedere dag worden zij geconfronteerd met hun armoede omdat de publieke ruimte is volgehangen met reclame.

Steden met verbod

De ergernis over reclame wordt dan ook breed gedeeld. Maar kunnen we reclame echt verbieden? Dat kan zeker. Steden als São Paulo in Brazilië en Chennai in India kennen een verbod op reclameborden, in de Verenigde Staten geldt dat zelfs voor hele staten. Dichter bij huis hebben de Franse stad Grenoble en het Zwitserse Genève gekozen voor een reclameverbod.

In Grenoble won de groene burgemeester Éric Piolle zelfs de verkiezingen met zijn belofte de 326 reclameborden in de stad te vervangen door bomen en gemeenschapsruimte. In een interview verklaarde Piolle zijn overwinning: ‘Reclame is zo alom aanwezig dat we zijn gaan denken dat het normaal is. Voor onze burgers was het een totale verrassing dat de politiek de macht heeft om ‘nee’ te zeggen. Je kunt de wereld veranderen; dat is een sterke boodschap.’

Wij hopen van harte dat ook nieuwe gemeentebesturen die boodschap laten doordringen.

Dit opiniestuk verscheen op 25 maart op volkskrant.nl.