PvdA+GroenLinks heeft een nóg beter verhaal nodig

De rood-groene samenwerking heeft een grondlegger nodig in de vorm van gezamenlijke uitgangspunten en visie. Het discussiestuk Samen onze toekomst in handen nemen doet hiertoe een moedige eerste poging. Er staan veel goede dingen in. In mijn ogen is het echter niet wat nodig is als grondlegger onder de linkse samenwerking. Daarvoor is een breder en dieper verhaal nodig. Een breder verhaal, waarin bestaanszekerheid niet enkel sociaaleconomisch is, maar waarin ook sociaal-culturele bestaanszekerheid en het beschermen van democratie en rechtsstaat uitgewerkt worden. En een verhaal dat dieper gaat, doordat het niet alleen het 'hoofd', maar ook het 'hart' raakt.

De rood-groene samenwerking krijgt steeds meer vorm. Nu de stemmen voor de Provinciale Staten zijn geteld kunnen de Statenleden gaan stemmen op de gezamenlijke GroenLinks/PvdA-fractie in de Eerste Kamer. En verdergaande stappen liggen in het verschiet.

In het discussiestuk worden goede voorstellen gedaan. Echter: dit is geen stuk dat fundamenten – beginselen – beschrijft, het is meer een beleidsstuk geworden. Ik meen dat een beginselstuk nodig is dat breder en dieper gaat dan dit discussiestuk. Zodat er een verhaal komt dat de grondslag kan leggen onder de vorming van een progressieve volkspartij die de hearts and minds van een grotere groep Nederlanders kan winnen dan de groep die nu op GroenLinks en PvdA stemt.

In mijn ogen is er ten minste op drie onderdelen uitbreiding nodig.

1. Een links-progressieve sociaal-culturele agenda

Ten eerste: bestaanszekerheid beperkt zich in het discussiestuk tot de sociaaleconomische invalshoek: een eerlijker verdeling van bezit zodat er bestaanszekerheid is voor eenieder, door bijvoorbeeld goede collectieve voorzieningen en een sterke publieke sector. Maar bestaanszekerheid gaat over meer dan alleen bestaanszekerheid op sociaaleconomisch vlak. Er ontbreekt aandacht voor de sociaal-culturele kant van bestaanszekerheid, die van grote invloed is op het welbevinden.

Het belang hiervan heeft rechts al sinds Fortuyn door: rechtse partijen spinnen garen bij het gevoel van een grote groep Nederlanders dat ‘onze manier van leven’ bedreigd wordt. Deze groep ziet de samenleving veranderen, doordat collectieve voorzieningen verdwijnen – buiten de steden nog sneller dan binnen de steden –, doordat gemeenschapszin afneemt, vertrouwde instituties verdwijnen, kwetsbare burgers in de verdrukking raken, macht verschuift naar Brussel en de omgeving verandert. En doordat de wereld verandert: onveiligheid en onbehagen komen steeds dichterbij. Hierdoor neemt de ervaren grip op het eigen leven af. Natuurlijk speelt het door links bestreden afbraakbeleid van opeenvolgende kabinetten-Rutte hierbij een grote rol. Het discussiestuk biedt op dit punt een duidelijk antwoord. Tegelijkertijd is dit antwoord niet voldoende.

Want juist in een veranderende, onveilige en onbehaaglijke wereld zullen velen zich, onder invloed van de identiteitspolitiek van rechts, vastklampen aan ‘onze manier van leven’. Om voor deze groep een alternatief te zijn zal progressief links daar een eigen agenda tegenover moeten zetten die óók op sociaal-cultureel vlak houvast – zekerheid – biedt.

Vanzelfsprekend pleit ik er niet voor dat de PvdA en GroenLinks een conservatieve sociaal-culturele agenda omarmen. Wat in mijn ogen nodig is, is dat de combinatie PvdA+GroenLinks allereerst erkent en uitdraagt dat er grote veranderingen zijn opgetreden en zullen optreden: de samenleving verandert en zal blijven veranderen. Maar in die verandering hebben we juist oog voor wie hierdoor geraakt worden. Dat is het perspectief dat PvdA en GroenLinks geven. Dit verwoorden we in een progressieve sociaal-culturele agenda. Kern van deze agenda is een links-progressieve definitie van het ‘idee Nederland’. Wat maakt Nederland? Wat is de identiteit van Nederland in de woelige wereld? Wie zijn wij met elkaar? Hoe houden wij elkaar vast? Hoe dragen wij als mensen en gemeenschap daaraan bij? Wat mogen wij verwachten van de overheid?

Dit zijn geen vragen waarop het antwoord aan conservatieve partijen kan worden overgelaten. Ze vergen een duidelijk eigen verhaal. Dat zou één van de kernelementen in de links-progressieve agenda moeten vormen. Want door duidelijk te definiëren wat voor progressief links de Nederlandse identiteit is, kun je daarin ook investeren.

Tijdens het laatste lustrumsymposium van De Linker Wang pleitte filosoof Joke Hermsen voor ‘onderwijs voor ontplooiing’ als onmisbaar onderdeel van progressieve, waardegedreven politiek. En daarmee definieerde ze in mijn ogen een belangrijke bouwsteen voor een sociaal-culturele agenda en voor een links-progressief beschavingsoffensief. Waarmee ze ook raakt aan het verheffingsideaal – altijd al een belangrijk onderdeel van de sociaaldemocratische traditie!

2. Beschermen van onze democratie en rechtsorde

Dit beschavingsoffensief moet hand in hand gaan met het beschermen van die beschaving. Want onze democratie en rechtsorde staan wereldwijd onder druk. We denken aan Rusland en China, aan Turkije en Hongarije. En aan de bestorming van het Capitool in de VS. En ook in Nederland zitten partijen in het parlement die onze democratie en rechtsorde ondergraven. En dan hebben we de bedreiging als gevolg van technologische ontwikkelingen nog niet eens genoemd. Ook deze ontwikkelingen raken democratie en rechtsorde. En waar deze worden aangetast is bestaanszekerheid in het geding – kijk naar de druk op de rechten van bijvoorbeeld LHBTIQ+-ers en vrouwen.

Eén van de kernvragen voor de komende periode is daarom hoe we democratie en rechtsorde beschermen in een wereld waar deze hevig onder druk staan. In het fundament onder de samenwerking is hier een antwoord op nodig. Dit antwoord vergt een visie op de positie van Nederland in Europa, een visie op de positie van Europa in de wereld en een visie op hoe we de Nederlandse democratie versterken en de rechtstaat beschermen. Hoe we pal staan tegen rechts-extremisme en populisme. En hoe we zorgen dat de instituties waarop onze democratie en rechtsorde zijn gebaseerd – ons parlement en óók de instituties in Brussel – weer van iedereen zijn en niet enkel de neoliberale agenda dienen. Dit vergt nieuwe vormen van democratisering, verhogen van representativiteit en betrokkenheid, herstel van de integriteit en van dienstbaarheid van de instituties aan de samenleving, in plaats van dienstbaarheid aan de politiek en aan zichzelf. En het versterken van de weerbaarheid van onze democratie, door bijvoorbeeld te investeren in onderwijs en burgerschapsvorming. Het is ontzettend nodig dit onderdeel te maken van de links-progressieve agenda.

3. Een links-progressief verhaal dat het hart raakt

Sociaal-culturele bestaanszekerheid en het beschermen van democratie en rechtsorde zijn minder technische zaken dan financieel-economische vraagstukken en de duurzaamheidstransitie. Het zijn aspecten die raken aan de zachte kant van de samenleving en aan identiteit; aspecten die het hart raken. In onze ogen is het essentieel dat politiek óók het hart raakt.

In het voorwoord van het discussiestuk van de wetenschappelijke bureaus staat: "We geven in dit stuk richting aan het ‘waarom’ en ‘wat’ van linkse samenwerking." In mijn ogen is het echter meer ‘wat’ dan ‘waarom’. Ik mis een gezamenlijk ‘waarom’, in de vorm van de beschrijving van het Nederland waar we naar streven. Niet als blauwdruk, maar als wenkend perspectief. Dat inspireert. Dat motiveert om deel te zijn van de links-progressieve beweging. Mijns inziens is de roeping van politieke bewegingen juist om te inspireren en de verbeelding aan de macht te brengen.

Als bezieling ontbreekt, wordt politiek technocratisch. Dit was te zien in de campagne voor de laatste Tweede Kamerverkiezingen. De Linker Wang heeft toen als feedback aan GroenLinks gegeven: "Wat we misten is een wervend verhaal dat een wenkend perspectief schetst voor Nederland en kiezers bindt. Natuurlijk, het ontbreekt niet aan de kwaliteit van plannen. Ons verkiezingsprogramma is een geweldige set ideeën. Maar worden kiezers er ook enthousiast van? Biedt het een wenkend perspectief? Zoeken we de motivatie voor deze plannen niet teveel in wat er mis gaat, in crises en problemen?" Een politieke partij moet niet enkel staan voor wat er moet, maar juist ook voor wat we met elkaar willen en kunnen bereiken.

Laat de beschrijving van het Nederland waar we naar streven het hart vormen van het beginselprogramma dat de grondslag vormt voor de samenwerking van GroenLinks en PvdA.

Naar een linkse lente

Ik hoop op en verlang naar een linkse lente, waarin we uitvoering kunnen geven aan ons idee voor Nederland, omdat hier een machtsbasis voor is. Ik proef het elan dat hiervoor nodig is bij GroenLinks en PvdA. Tijdens de congressen op 4 februari. In de Provinciale Statencampagne. In de media. Dit land snakt naar een beweging die afscheid neemt van neoliberalisme en afstand neemt van conservatief populisme. Laten we investeren in een gezamenlijk verhaal als grondslag onder de linkse samenwerking, een verhaal dat we met grote steun van Nederland in de praktijk kunnen gaan brengen!