Economische groei geen heilige graal
Gek genoeg wordt er nauwelijks antimoon teruggewonnen uit afgedankte producten. Recyclingbedrijven kunnen het wel, maar er is geen markt voor. Vers gedolven antimoon is goedkoper. Het meeste antimoon belandt uiteindelijk op afvalstortplaatsen, waar het blijvend moet worden afgeschermd, omdat het schadelijk is voor ecosystemen en de drinkwatervoorziening.
Van antimoon hebben we dus te weinig als grondstof, te veel als afval. Deze paradox illustreert het failliet van de wegwerpeconomie. Want hoe vervuilend en schadelijk antimoon ook is, het is niet rendabel voor bedrijven om dit product te recyclen. Niet alleen antimoon, maar talloze grondstoffen worden op deze manier verspild. Dat we hiermee onze kinderen opzadelen met een vervuilde planeet, doet in de wegwerpeconomie niet terzake.
Boekhouden voor gevorderden
Deze wegwerpeconomie staat niet op zichzelf, maar is geworteld in een breed gedeelde politieke aanname, dat economische groei de beste oplossing is voor elk maatschappelijk probleem. De consensus hierover heeft het politieke debat de afgelopen zestig jaar in Nederland verengd tot boekhouden voor gevorderden. Cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek dicteren de ‘visie’ van de meeste volksvertegenwoordigers, waarbij financiële argumenten de doorslag geven. Het gaat goed met Nederland als de koopkracht stijgt en de economie groeit, vertellen politici van linkse en rechtse partijen.
Ook christelijke partijen zijn gezwicht voor dit economische dogma: goed rentmeesterschap legt het af tegen economische groei.
Dit blijft niet zonder gevolgen, zo laat het voorbeeld van antimoon zien. En niet alleen grondstoffen, maar ook mensen worden geanalyseerd op hun ‘toevoegde waarde’ voor economische groei. Kijk bijvoorbeeld hoe de ‘loonwaarde’ van arbeidsgehandicapten wordt berekend, en hoe zorgverleners geen tijd krijgen om liefdevolle aandacht te geven aan patiënten, omdat zulke liefdevolle aandacht niet rendabel is.
Waardengedreven politiek
Door dit economisme – het reduceren van maatschappelijke vraagstukken tot rekensommen – worden belangrijke waarden in het leven zoals geluk, liefde en duurzaamheid in de politiek buiten beschouwing gelaten. Het politieke debat is hierdoor leeg en eenzijdig. Populisten maken gretig gebruik van deze leegte; zij teren op een voedingsbodem van onvrede en onzekerheid. Economische groei heeft de afgelopen zestig jaar geen antwoord gegeven op angst, voorkomt geen vreemdelingenhaat en polarisatie.
Hoe keren we het tij en buigen we de wegwerpeconomie om tot een waarde-economie? Waarbij duurzaamheid en geluk voor ons en onze kinderen wel worden meegewogen in politieke keuzes? Dit begint met het doorbreken van de consensus over economische groei als heilige graal. Door te stoppen met het reduceren van maatschappelijke problemen tot rekensommen, zetten we een eerste stap richting waardengedreven politiek. Groene en christelijke politieke partijen zouden elkaar hierbij kunnen helpen.
Thea Beckman heeft met Kinderen van Moeder Aarde (1985) menig kind geïnspireerd te dromen van een samenleving die – geregeerd door vrouwen – onderling en met de natuur in harmonie leeft. Een heerlijk boek om deze zomer samen met uw kinderen te lezen en inspiratie uit op te doen voor een duurzame waardengedreven samenleving.
Dit artikel verscheen op 13 augustus in het Nederlands Dagblad.