Uitgesproken kritiek op het kapitalisme levert nog vaak afwijzende reacties op. Mensen vragen verwonderd of je dan liever in een communistisch land wilt leven, of ze verzuchten dat kapitalisme-kritiek enkel tot utopisch gefilosofeer leidt. Precies die reacties zetten journalist Sjors Roeters ertoe aan om op zoek te gaan naar concrete voorbeelden van een mogelijke post-kapitalistische samenleving. Voor die zoektocht, waarvan hij verslag deed in Vrij Nederland, reisde hij heel Europa af. De lessen verwerkt hij momenteel tot een boek, dat op 11 oktober verschijnt. Wetenschappelijk Bureau GroenLinks ging met Roeters in gesprek over het kapitalisme en de manieren om er voorbij te komen.
We moeten onze economie anders gaan indelen. Toenemende ongelijkheid, achterblijvende lonen, toeslagenschandalen, stikstofproblematiek en klimaatverandering laten ons zien dat de manier waarop we de economie hebben georganiseerd, niet in dienst staat van de samenleving.
Als we onze economie fundamenteel willen veranderen, is sturen op ‘welzijn’ of ‘brede welvaart’ niet genoeg. Een echt andere economie vereist een andere ethiek. Wij pleiten voor een ethiek van zorgzaamheid, voortbouwend op het feministisch economisch gedachtegoed. Alleen dan kunnen we het kapitalisme actief uit ons hoofd en onze instituties bannen.
In de vorige editie van De Helling publiceerden wij een oproep om het economisch denken van GroenLinks te vernieuwen. Hoe staat het daarmee? En wat zijn de belangrijkste lessen tot nu toe? We kunnen een samenvatting geven van alle reacties. Beter lijkt ons om drie lessen uit te lichten die ons denken verder brengen.
Het stuk van Rodenbrug en Maatoug is prijzenswaardig maar hun voorstellen raken nog te weinig aan de fundamenten van het kapitalisme. Wat daarvoor nodig is, is onder andere de erkenning dat de basis van de economie niet de markt is en evenmin de staat, maar de gemeenschapseconomie.
Het neoliberalisme heeft zijn beste tijd gehad. Deze boodschap lazen we de afgelopen tijd overal terug. De coronapandemie zou definitief het einde betekenen voor een economische ideologie die decennialang onze samenleving heeft gedomineerd.
De aanzet van Maatoug en Rodenburg is een terechte oproep om gezamenlijkheid en verbondenheid centraal te stellen in ons denken en doen. Er liggen nog heel veel mogelijkheden om deze waarden dieper in onze samenleving te verankeren.
Met hun discussiestuk Voorbij het Economisme hebben projectleider Hans Rodenburg en Tweede Kamerlid Senna Maatoug een stevige aanzet gegeven voor een discussie over hoe GroenLinks zich de komende jaren als partij op economisch terrein wil profileren. Op sommige punten doen de auteurs echter wel erg grote uitspraken en dreigen zij de nuance te verliezen. Daarnaast zijn er nog belangrijke stappen te zetten in de concrete uitwerking.
Ik ben heel blij met het initiatief van Senna en Hans om te komen tot een nieuw GroenLinks-perspectief op de economie. De vijf genoemde uitgangspunten lijken me een goede basis. Wel heb ik vier punten die wat mij betreft scherper kunnen.
De keuzes die het Kabinet de komende tijd zal maken over de besteding van miljarden aan (geleend) kapitaal zal de contouren van onze economie voor een lange periode gaan bepalen. Effectief oppositie voeren is nodig, om te voorkomen dat we nog ver voorbij deze regeerperiode onszelf vastzetten een neoliberaal systeem.