“Fosfaatrecycling is een innovatie die India en China nog hard nodig zullen hebben”

Op welke manieren worden grondstoffen en energie teruggewonnen uit het rioolwater hier in Amersfoort?

“Wij zijn bij de waterzuiveringsinstallatie primair verantwoordelijk voor het zuiveren van afvalwater. Maar we voelen ons ook verplicht om bij te dragen aan de circulaire economie en het maken van duurzame energie. Wij hebben onszelf als doel gesteld om in 2025 energieneutraal te zijn. Er zitten zoveel organische stoffen in het rioolwater. Aan de ene kant zetten we ons in om hieruit zoveel mogelijk energie te produceren, aan de andere kant juist om zoveel mogelijk energie te besparen. We produceerden in 2016 93 procent van onze eigen energiebehoefte.  We doen dit bijvoorbeeld door slib te vergisten. Dit levert biogas op als product. Daarnaast is het een feit dat de grondstoffen schaarser worden. Fosfaat is zo’n schaarse grondstof. Het is onmisbaar voor de mondiale voedselvoorziening. In het rioolwater zit veel fosfaat en stikstof. Deze stoffen blijven grotendeels in het rioolslib achter. Wij voegen nu magnesium aan het slibwater toe, hiermee kunnen we deze grondstoffen weer terugwinnen in de vorm van struviet.“

Het winnen van struviet wordt bij jullie geregeld door het Canadese bedrijf Ostara. Garanderen zij de afname van het struviet?

“Ostara is inderdaad de leverancier van de technologie. We hebben met dit bedrijf afgesproken dat zij de struvietkorrels – de merknaam is Crystal Green® -  afnemen in Canada. Omdat het veel te ver is het struviet daar helemaal naartoe te vervoeren, wordt het nu in Engeland gebruikt om aardappels te telen. Struviet werkt traag als kunstmest en kan dan ook niet voor ieder gewas gebruikt worden.

"Omdat Crystal Green® voldoet aan de criteria van de EU-meststoffenverordening, kunnen we ons struviet ook in het buitenland afzetten.  Dat is niet vanzelfsprekend, omdat ieder Europees land nog altijd z’n eigen regelgeving heeft. In Nederland was het bijvoorbeeld lang bij wet verboden om fosfaat te gebruiken dat uit afvalproducten werd gewonnen. Nu er steeds meer besef komt dat fosfaat een eindige grondstof is, is men hier van teruggekomen. Maar nog altijd moet elk mestproduct afzonderlijk worden goedgekeurd. Het moet schoon en onverdacht zijn.

"Zo mag je In Frankrijk en Duitsland rioolslib gewoon terugbrengen naar de landbouw. In Nederland hebben we een teveel aan dierlijke mest en konden we makkelijker kritisch zijn. Je ziet dat de regelgeving per land erg afhankelijk is van of er een overschot of juist een tekort aan mest is.“

Staat het aanbod van Ostara ook open voor andere rioolwaterzuiveringsinstallaties?

“Die mogelijkheid is er zeker, maar voor iedere locatie moet er weer een nieuw contract gesloten worden en daar zullen dan ook nieuwe onderhandelingen over gevoerd moeten worden.”

Is de terugwinning van fosfaat rendabel? Was Waterschap Vallei en Veluwe er ook aan begonnen als het niet rendabel is?

“Het is altijd een bestuurlijke afweging wat je wel en niet besluit te doen. We waren het er over eens dat het belangrijk is om in te zetten op de terugwinning van fosfaat. Wij zien het als onze plicht als overheidsinstantie om niet alleen goedkoop te werken, maar ook stappen voor de lange termijn te zetten. Deze eerste stappen mogen dan ook wel geld kosten, maar dit moet natuurlijk wel binnen bepaalde marges blijven. Het is niet de bedoeling dat de tarieven van de rioolwaterzuiveringsheffing teveel stijgen. Het was mij in het begin al wel duidelijk dat het met de subsidie vanuit Europa rond te rekenen was, maar al snel kwamen we er achter dat de fosfaatterugwinning dankzij de samenwerking met Ostara zeer rendabel is.“

Heeft Waterschap Vallei en Veluwe nog plannen om op andere rioolwaterzuiveringsinstallaties energie en grondstoffen terug te winnen?

“We hebben drie grote locaties: Apeldoorn, Amersfoort en Ede. We zetten in op verschillende initiatieven. In Apeldoorn en Amersfoort hebben we nu een energieneutrale zuivering met productie van struviet. In Ede willen we op dezelfde schaal gaan werken aan een duurzame en circulaire rioolwaterzuivering.

"In Twello hebben we ook een zuiveringsinstallatie, van kleinere omvang. Omdat die herbouwd moet worden, hebben we onszelf hier de vraag gesteld hoe we deze installatie zo kunnen inrichten dat het de waterzuiveringsinstallatie van de toekomst wordt. Hoe ziet de zuiveringsinstallatie van je dromen eruit? Dat is de vraag die we aan verschillende stakeholders hebben gesteld. Zo willen we hier bijvoorbeeld het water dikker maken, het wordt nu erg verdund door het regenwater. Dit kunnen we bereiken door regenwater af te koppelen van het vuilwaterriool. Het liefst halen we ook het wc-papier eruit. Dit kan vrij eenvoudig en kan effectief ingezet worden voor nieuwe producten, bijvoorbeeld als onderdeel van asfalt.

"Bij al deze ontwikkelingen krijgen we te maken met het feit dat we leverancier worden van energie en grondstoffen, terwijl we tegelijkertijd een overheidsorganisatie zijn. Je wordt dan plotseling leverancier en dat betekent dat je kan concurreren met andere bedrijven. Dit kan conflicteren met de wet Markt en Overheid. Je kunt je afvragen of de huidige wet- en regelgeving voldoende is toegesneden op de rol die overheden zoals waterschappen moeten spelen in de circulaire economie.”

Omzetpunt Amersfoort haalt 45 procent van het fosfaat uit het rioolwater. Wat gebeurt er met de rest van de fosfaat? En zie je mogelijkheden de rest ook nog terug te winnen?

“Het klopt inderdaad dat ons doel is 45 procent van het fosfaat terug te winnen uit slib van de rioolwaterzuivering. We kunnen maar 95 procent van het fosfaat verwijderen uit het rioolwater dat we binnenkrijgen en bovendien kan het fosfaat alleen maar uit het slib gehaald worden als het niet chemisch gebonden is. Het fosfaat dat achterblijft in het slib wordt op dit moment verbrand in een afvalverbrandingsinstallatie.  Het zou mooi zijn als er nog meer fosfaat uit het slib gehaald zou kunnen worden, dat is natuurlijk ook het streven, maar zoals het nu gaat is het al een heel complex proces.”

Zien jullie jezelf als koploper op het gebied van de terugwinning van energie en  fosfaat?

“Er zijn nu negen locaties in Nederland die zich energiefabriek noemen, en vijf fosfaatfabriek. Koploper vind ik een groot woord en zo durf ik ons ook niet te noemen. Wij kunnen dit niet zonder de samenwerking met de andere waterschappen en andere partijen. Wel waren we uniek omdat we voor ons project een Europese subsidie hebben ontvangen. Amersfoort is daardoor een soort van voorbeeldproject geworden. De ogen zijn op Amersfoort gericht en veel mensen uit Europa komen hier kijken en willen alles weten. We hebben ook een voorsprong kunnen nemen door onze samenwerking met Ostara, dat direct toepasbare technologie leverde en de afzet van het struviet verzorgde. Zij gaven ons ook versneld de benodigde kennis, dankzij hun ervaringen in Canada.”

Moet er een wettelijke verplichting komen om fosfaat terug te winnen uit rioolwater, zoals dat bijvoorbeeld nu al het geval is in Zwitserland, Oostenrijk en Duitsland?

“In principe natuurlijk wel. Er zit echter ook een bepaalde politiek achter deze discussie. Er zijn nu een paar partijen die fosfaat kunnen terugwinnen. Als er een wettelijke verplichting zou komen, zouden alle waterschappen bij deze bedrijven hun slib moeten aanleveren. Daar zitten ook nadelen aan. Maar goed, het gaat wel om fosfaat, een grondstof waar we echt niet zonder kunnen. Een politieke daad stellen is dan de moeite waard. Zeker gezien onze welvaart hier. Wij moeten de eerste stappen zetten om het makkelijker te maken voor andere landen om ons te volgen. Denk aan India, China, zij hebben deze innovatie hard nodig om hun inwoners ook in de toekomst te kunnen blijven voeden.“