Een gesprek met de Amsterdamse gemeenteraadsleden Simion Blom, Imane Nadif en Femke Roosma over hun motivaties achter Community Wealth Building (CWB), hun ervaringen in Zuidoost en hun toekomstbeeld voor het veelbelovende stadsdeel.

Om de tweedeling in Zuidoost tegen te gaan moet de economische waarde in de wijk worden vastgehouden. Wat lokaal verdiend wordt, moet lokaal terugvloeien, zo vonden de Amsterdamse gemeenteraadsleden van GroenLinks, PvdA, D66 en SP. In december 2020 dienden ze een initiatiefvoorstel in om een structureel programma ‘Meer Waarde voor de Wijk’ op te zetten, geïnspireerd op de ideeën rondom Community Wealth Building (CWB). Het is een aanpak die moet zorgen dat het geld terugvloeit naar de bewoners, in plaats van naar anonieme aandeelhouders. Niet de multinationals, maar juist de bewoners zouden dan ook de controle over de lokale economie in handen moeten krijgen.

Hoe ontstond het idee om te gaan experimenteren met Community Wealth Building in Amsterdam?

Simion Blom (SB): “We hadden in Zuidoost al een tijd te maken met toenemende geweldsincidenten. Naar aanleiding daarvan kwam een masterplan, een heel grote interventie die de komende twintig jaar wordt uitgevoerd. Dat is allemaal goedbedoeld maar de vraag blijft hoe we ervoor kunnen zorgen dat de mensen zelf kunnen voorzien in hun levensonderhoud. Die geweldsincidenten waren symptomen van een dieperliggend probleem: ongelijkheid op allerlei gebieden.

We hebben tien jaar flinke economische groei, maar de mensen om mij heen, in Zuidoost, merken daar niets van. Sterker nog, de ongelijkheid is alleen maar toegenomen. Zeker vijftig procent van de huishoudens hier leeft in armoede. Dat is in de wijk waar ik ben opgegroeid, en ik zie nog steeds geen verschil met de tijd van mijn jeugd. Hoe kan dat? Zuidoost is als gebied een van de rijkste van Nederland. Dat is een heel aparte kloof. CWB gaat erover dat de mensen een claim mogen leggen op die economie, dat ze er eigenaarschap over krijgen, zodat de economie ook voor hen gaat werken.”

Femke Roosma (FR): “Het idee dat we iets met Zuidoost moesten doen bestond inderdaad al langer. Simion kwam met de vraag, en ik kende de theorie. Ik kwam in contact met Ted Howard, van de Amerikaanse denktank Democracy Collaborative, die CWB in Cleveland hebben ingevoerd. Later is dat ook toegepast in het Britse Preston. Het nieuwe economische model van CWB sloot goed aan bij onze wensen voor Zuidoost. We wilden de buurt een boost geven zonder te blijven hangen in de oude structuren. Ik vind het belangrijk dat er een ander economisch verhaal verteld wordt. CWB doet dat.”

In hoeverre heeft de coronapandemie de noodzaak van dit idee versterkt?

SB: “We waren er voor de pandemie al mee bezig, maar het heeft zeker de ongelijkheden nog veel meer blootgelegd. Je kon er niet meer omheen. Dat was heftig, en laat tegelijk ook de noodzaak van een idee als CWB zien. De economie die wij nu hebben, werkt gewoon niet goed genoeg voor de meeste mensen.”

FR: “De noodzaak was er al en de urgentie is nu duidelijker. In de coronatijd hebben we gezien dat dingen heel anders kunnen. We zagen hoe snel expats uit de stad vertrokken, en hoe grote bedrijven winsten bleven maken. Het maakte duidelijk wat de zwakke punten zijn van het oude model, hoe geld wordt verdiend en ook makkelijk weer wordt weggesluisd.”

Community Wealth Building is een proces van de lange adem, zonder vast plan of uitgestippelde route. Waar begin je, en hoe ga je van daaruit door?

FR: “We zijn eerst gaan kijken wat de kracht van Zuidoost is, welke mensen er wonen, wat er qua ondernemerschap is, welke mogelijkheden er zijn. Je kunt het model niet van bovenaf opleggen. Je moet eerst de netwerken, de bewoners en de ondernemers opzoeken en ze met elkaar in contact brengen. Vervolgens kun je kijken wat de ankerinstituties en grote bedrijven bij kunnen dragen aan de netwerken die er in de buurt al zijn. Daarna komt de vraag op hoe wij dat als gemeente kunnen ondersteunen.

We hebben met de bewoners verschillende Zoom-sessies gehad over het voorstel en daar merkte je dat mensen heel graag iets willen doen. Ze willen iets anders. Er heerste vooral het gevoel dat ze vaak worden tegengewerkt. Er zit veel ondernemerschap bij bewoners, maar ze worden te weinig ondersteund om te doen waar ze goed in zijn. Tegelijk zien we dat grote bedrijven wel heel makkelijk toegang krijgen tot de gemeente. Dat moet je eigenlijk omdraaien.”

SB: “De buurtbewoners reageerden heel enthousiast. Ze zien dat het echt wat anders is, en als het aan mij ligt gaat er ook echt wat veranderen. We zetten in op duurzame, eerlijk betaalde banen, en proberen te zorgen voor een overstap van de informele naar de formele economie voor de lokale ondernemers.”

Meer Waarde voor de Wijk is een ambitieus programma, dat een radicale breuk voorstaat met de huidige inrichting van de economie. Met een socialistische en lokale invulling kan het stadsdeel floreren op basis van haar eigen kracht. Er zijn heel uiteenlopende initiatieven en ondernemingen ontstaan vanuit de creativiteit en veerkracht van de bewoners zelf. Er is dus genoeg potentieel, maar om het te benutten moeten de twee werelden – de lokale bewoners en de (inter)nationale bedrijven – wel met elkaar in verbinding komen.

SB: “We doen een aantal voorstellen. Eén: doe onderzoek naar de geldstromen die lopen van en naar Zuidoost. Van de bedrijven, de gemeente, maar ook van de onzichtbare economie. Breng dat allemaal in kaart. Twee: werk samen met andere instituten. Zij hebben een heel grote impact in de buurt en in de levens van mensen. Maar vooral ook omdat niet eens vier procent van de mensen uit Zuidoost bij die ankerinstituties werkt.

Wij willen dan ook dat de inkoop van die bedrijven en instituties zoveel mogelijk lokaal gedaan wordt. Zuidoost staat erom bekend dat veel mensen bedrijfjes aan huis hebben, een kleine catering, of een kledingzaakje. Hoe zou het zijn als zij de stap maken naar de formele economie? Als hun aanbod wordt gekoppeld aan de vraag van de bedrijven, wordt er lokaal waarde gecreëerd en blijft die waarde ook in de buurt hangen.”

FR: “De bereidheid is er. Ook de bedrijven zien de tweedeling in Zuidoost, en zij voelen zich daar ook ongemakkelijk bij.”

Wat zijn de uitdagingen die jullie in Zuidoost zien?

SB: “De maatschappelijke instituten, zoals het ziekenhuis, het ROC of de Hogeschool van Amsterdam hebben voeling met de buurt. Maar de grote kantoren hebben dat minder. Ik denk wel dat ze hun best doen, maar je merkt geen duidelijke visie en inspiratie. Wij moeten in gesprek gaan met die grote bedrijven.”

IN: “Het is aan ons als gemeente om het goede voorbeeld te geven. Wij doen onze inkoop nu al lokaal. Ook zijn wij een grote werk- en opdrachtgever. Ik hoop dat grote bedrijven ook de verantwoordelijkheid gaan voelen om te investeren in de wijk waar zij zich vestigen. Veel ankerinstituties, zoals het AMC-ziekenhuis, voelen die verantwoordelijkheid wel. Maar ik maak me zorgen over de vraag hoe we iedereen meekrijgen.”

Community Wealth Building is gericht op buurten, stadsdelen, of gemeenten. Kunnen die een voorhoede zijn op weg naar een eerlijke, gelijke en inclusieve economie? Staan ze voor iets groters, of ontlenen ze juist kracht aan het kleinschalige?

IN: “We willen dit uitbreiden. In Amsterdam Nieuw-West zijn we al bezig en we willen het ook heel graag in Noord doen. Het doel is dat het beleid gaat worden in de hele stad. Ook hebben we contact met GroenLinks-fracties in andere steden. Het plan is goed voor Amsterdam, maar het zou in alle gemeenten goed kunnen werken.”

SB: “We moeten ons ook aansluiten bij andere bewegingen in de rest van Nederland, en ook daarbuiten. Contact blijven houden met andere steden en organisaties, zoals die in Preston, is heel belangrijk. Het is mijn streven om er iets groters, iets nationaals van te maken. Laten we van elkaar leren en een internationaal netwerk opbouwen.”

FR: “Idealiter zou je dit groter willen maken, dat een economie zich niet richt op geldextractie uit de gemeenschap, maar dat het lokaal blijft circuleren. Maar dan heb je ook nationale en Europese wetgeving nodig om dat lokale echt mogelijk te maken. Er moet landelijk dus ook wat gebeuren om die lokale economieën veel meer tot bloei te laten komen, denk aan de aanpak van belastingontwijking of het bijsturen van bedrijven die veel uit de gemeenschap halen maar er weinig aan teruggeven. Op gemeentelijk niveau kunnen we heel weinig afdwingen. We moeten het doen met de speelruimte die we hebben.”

Als andere gemeenten geïnspireerd raken door jullie verhaal, wat wil je ze dan meegeven? Wat zijn de valkuilen?

IN: “Leg met elkaar de waarden vast en doe dat met de mensen zelf. Ga de buurt in, ga met ondernemers en bewoners in gesprek, leg het concept aan ze uit. En vraag of ze hun wensen of tafel leggen. Op basis daarvan ga je aan de slag. Doe het op basis van hoe jouw gemeente is ingericht, wat de cultuur is, welke mensen er wonen. Dat is heel belangrijk.”

Community Wealth Building is geen ‘quick fix’. Experimenten moeten leiden tot een goede uitwerking. Waar staat Zuidoost, als het aan jullie ligt, over tien jaar?