Identiteitspolitiek
Diezelfde globalisering versterkt ook de zoektocht naar een nationale identiteit: want wat betekent het om Nederlander te zijn in een wereld waar grenzen steeds minder invloed hebben? En dat is weer een andere oorzaak van conflict. Want waar de verliezers van globalisering juist verlangen naar het ‘oude’ Nederland en hun Nederlandse identiteit vormen aan de hand van symbolen en tradities als Zwarte Piet en Koningsdag, zien de winnaars van globalisering die ‘typisch’ Nederlandse dingen als restanten van een verleden die prima de prullenbak in kunnen.
Het resultaat? Niet alleen staan ze tegenover elkaar omdat ze door globalisering uit elkaar zijn gedreven, ook in hun zoektocht naar een nationale identiteit scheiden hun wegen. Het een versterkt het ander.
Tel hierbij op de individualisering van de samenleving door het wegvallen van het belang van oude zuilen en de nadruk op persoonlijk geluk – en daarmee de opkomst van identiteitspolitiek – én het ontstaan van nieuwe politieke oriëntaties zoals de opkomst van rechts nationalistische partijen.
Het samenkomen van deze vier spanningen rondom nationale identiteit, globalisering, individualisering en nieuwe politieke oriëntaties noemt Beugelsdijk een ‘perfecte storm’. Ze hebben de potentie de samenleving kapot te polariseren
Maar, betoogt Beugelsdijk hoopvol, het is geen gedane zaak. Wij hebben nog kans de kloven in onze samenleving te overbruggen. Daarvoor is wel actie nodig, anders gaan we inderdaad de VS achterna. En voor die actie doet Beugelsdijk negen concrete voorstellen. Sommige vrij abstract.
Zoals dat we Nederland niet moeten zien als slechts een verzameling rechten, aangezien er volgens Beugelsdijk veel meer is wat ons bindt. Of dat maatschappelijke discussie niet langer als een zero-sum game moeten worden benaderd, omdat een debat geen zin heeft als beide partijen alleen maar bezig zijn met ‘zenden’ en hun gelijk behalen.
Tot concrete voorstellen als het herinrichten van de verzorgingsstaat en het meer investeren in de overheid, zodat niemand meer verstrikt kan raken in een wirwar van toeslagen en de grote groep mensen die afhankelijk is van de overheid niet langer in beginsel kan worden benaderd als potentiële fraudeur.
Arbeid en kapitaal
Verder pleit Beugelsdijk voor het ontwikkelen van een journalistieke buffer als antwoord op de wijze waarop sociale media de verspreiding van desinformatie en het ontstaan van nieuwsbubbels stimuleert. Moet globalisering in de gemeenschap worden ingebed zodat de ontkoppeling van de burger met de economie en daarmee de ongrijpbaarheid van die economie afneemt. Moeten we een nieuwe balans vinden tussen arbeid en kapitaal, omdat de wijze waarop kapitaal nu bevoordeeld wordt de ongelijkheid in de samenleving versterkt. Moeten kinderen van migranten niet langer als migranten worden gedefinieerd, omdat het voor veel misleidende en verwarrende statistieken zorgt én omdat ze gewoon Nederlanders zijn. En moeten we tot slot stoppen met het importeren van de Amerikaanse polarisatiediscussie naar Nederland.
Hoewel de adviezen van Beugelsdijk niet allemaal baanbrekend zijn of werkbaar lijken, zou iedere politicus ze ten harte moeten nemen. En daarin ligt ook direct de waarde van dit boek. Beugelsdijk zet helder uiteen met welke problemen onze samenleving kampt en hoe we ze kunnen tegengaan.
De verdeelde Nederlanden. Hoe een perfecte storm een klein land dreigt te splijten (en wat we daaraan kunnen doen).
Sjoerd Beugelsdijk. Uitgeverij Balans, 2021
