Zon en wind zijn schier oneindige bronnen van energie. Maar de grondstoffen die we nodig hebben om deze energie te winnen zijn wel eindig. Zonnepanelen, windturbines, batterijen en stroomkabels, ze bevatten allemaal metalen. Deze metalen komen uit ertsen, die worden opgegraven uit de grond. Mijnbouw is vaak een vuile zaak. 

Daar komt bij dat sommige metalen zeldzaam zijn of zelfs opraken. Hoe meer energie we oogsten uit het licht en de lucht boven onze hoofden, hoe dieper we zullen moeten graven naar de metalen onder onze voeten. Een hernieuwbaar energiesysteem heeft, door zijn decentrale karakter, veel meer metalen nodig dan een fossiel energiesysteem.

Er is een heel park aan windturbines nodig om één kolencentrale te vervangen. En omdat zon en wind fluctuerende energiebronnen zijn, moet een deel van de geproduceerde energie worden opgeslagen voor later gebruik. Voor deze opslag zijn ook metalen nodig, zowel voor batterijen als voor electrolysers die elektriciteit omzetten in waterstof. De verzwaring van stroomnetten en de overgang naar elektrisch rijden stuwen de vraag naar metalen verder op.

De klimaatcrisis laat ons geen andere keuze dan snel over te schakelen op hernieuwbare energie. Zonne- en windenergie zijn al in de fase van exponentiële groei gekomen, net als elektrische voertuigen. Dit vertaalt zich in een snel toenemende vraag naar energiemetalen. Volgens de Europese Commissie zal de EU in 2030 tot achttien keer meer lithium en vijf keer meer kobalt nodig hebben dan nu, alleen al voor batterijen voor elektrische auto's en andere vormen van energieopslag.

Naast de energietransitie is de digitale transitie een prioriteit voor de EU. Ook die is afhankelijk van metalen. Veel digitale innovaties verbeteren onze levenskwaliteit. Telewerken en videovergaderen hebben hun waarde bewezen tijdens de coronapandemie. Sensoren, data en algoritmen maken een spaarzamer gebruik van hulpbronnen, waaronder energie en materialen, mogelijk. Maar op hun beurt hebben alle digitale technologieën energie en materialen nodig. In weerwil van de metafoor van de cloud, die lichtheid suggereert, heeft de data-economie een zware materiële voetafdruk. Deze omvat een breed scala aan metalen.

Cover Metalen voor een groen en digitaal Europa

Voor de meeste metalen is de EU tussen 75 en 100 procent afhankelijk van invoer, die vaak via China loopt. Dit brengt risico's met zich mee voor de voorzieningszekerheid van Europa en voor zijn politieke autonomie. Omdat ontwikkelingslanden de grootste schade ondervinden van de winning van metaalertsen, dringt ook het vraagstuk van klimaatrechtvaardigheid zich op. Kortom: metalen vormen de achilleshiel van de energietransitie en digitalisering.

Kunnen we metalen sparen door ons gebruik van joules en bytes te heroverwegen? Hoe voorkomen we dat waardevolle metalen als afval eindigen? Kunnen we de metalen die we echt nodig hebben, verkrijgen op een manier die recht doet aan mensen in ontwikkelingslanden en aan toekomstige generaties?

Deze publicatie van de Green European Foundation en Wetenschappelijk Bureau GroenLinks bekijkt de metaalkwestie vanuit verschillende invalshoeken, van duurzame ontwikkeling tot geopolitiek. Zij eindigt met een actieagenda die een koers uitzet naar een verantwoord gebruik van metalen voor een groen en digitaal Europa. 

Green European Foundation, Metalen voor een Groen en Digitaal Europa, 2021