Prachtig, die markt en de eigen verantwoordelijkheid. Maar wat als dat betekent dat je vader honderden mensen moet ontslaan, omdat ze buiten hun schuld om op de vrije markt overbodig zijn geworden? Wat als blijkt dat in een liberale democratie de vrijheid van de ene groep regelmatig ten koste van de vrijheid van andere gaat? Wat als de ongelijkheid onstuitbaar toeneemt? En wat als maatschappelijke solidariteit bij de ophemeling van ieders individuele vrijheidsproject vaak ver te zoeken is?
Als één ding uit Ypi’s boek duidelijk wordt dan is het wel hoe hovaardig het geloof van al die westerse raadgevers was, dat ze Albanezen en de voormalige bewoners van het Oostblok naar de best mogelijke van alle werelden begeleidden. Ja, het reëel bestaande socialisme is op een debacle uitgelopen, maar dat vormt geen reden te geloven dat het alternatief daarop, de Westerse (neo)liberale samenleving, het eindstadium van de geschiedenis vormt. Integendeel, we leven juist in een tijd waarin het streven naar individuele vrijheid zich tegen de gemeenschap keert en de collectieve voorwaarden voor onze vrijheid dreigt te ondermijnen.
Niet voor niets draagt Lea haar boek op aan haar grootmoeder Nini. Wat Lea imponeerde was hoe haar grootmoeder onder alle omstandigheden haar waardigheid behield. Ze liet zich nooit haar morele verantwoordelijkheid afnemen voor wat ze deed of naliet. Haar vrijheid was haar waardigheid. Die twee waren voor haar onlosmakelijk verbonden.
Van Nini leerde Lea hoe belangrijk de uitspraak van Marx is dat mensen te allen tijde hun geschiedenis maken, ook al is dat onder condities waar ze niet zelf voor gekozen hebben. Om die te veranderen en te verbeteren hebben we volgens Ypi stof voor nieuwe ideeën en dromen nodig. Haar boek lezend besef je: we staan niet aan het eind van de geschiedenis maar aan het begin.
Free. Coming of Age at the End of History Lea Ypi. Allen Lane, 2021.
