Jeremy Lent, schrijver en oprichter van het Deep Transformation Network, publiceerde in 2023 Het Betekenisweb, ‘een integratie van wetenschap en wijsheidstradities in een zoektocht naar onze plek in het universum’. Lent keert zich fel tegen de darwinistische theorie van survival of the fittest en de daarop gebaseerde neoliberale kapitalistische economie. GroenLinksers, die doordrongen zijn van de enorme systeemtransformatie die onze samenleving nodig heeft, kunnen veel inspiratie uit het boek halen.

Het is niet voor niets dat depressieve mensen als ergste symptoom aangeven dat ze hun vermogen tot verbindingen maken zijn kwijtgeraakt.

Lent stelt dat het neoliberale, op het individu gerichte mensbeeld daarom dringend plaats moet maken voor een op gemeenschappen gericht wereldbeeld. Het enige dat de mensheid kan redden van de klimaat- en biodiversiteitscatastrofe is dat ze planetaire samenwerking tot stand brengt.

Het is heerlijk om een zo’n breed uitwaaierend boek te lezen. Je hoeft het niet met alles eens te zijn om te genieten van de vele fascinerende vergezichten die Lent biedt. Persoonlijk heb ik bijvoorbeeld niet zoveel met de overal opduikende oude Chinese Tao-meesters die het allemaal al wisten. Anderen vinden dat misschien prachtig. Dat de aarde (Gaia) een superorganisme is dat massa-extincties heeft gebruikt om ‘ziektes’ van de aarde te genezen, en dat de aarde daar bij de Perm-extinctie lava-uitbarstingen in Siberië voor ‘gebruikte’, wil er bij mij niet in.

Ik betwijfel ‘het diepere doel van het leven’: in de ontwikkeling van het leven op aarde zitten veel bizarre toevalligheden (ook bij het ontstaan van de mens!). En helaas sluit het slothoofdstuk ‘Waar gaan we heen?’ niet echt aan op alle mooie vergezichten. Er is nog veel denkwerk van progressieve politici nodig over hoe de transformatie te realiseren.

Waar gaan we heen?

Dat slothoofdstuk geeft een ambivalent gevoel. De eerdere hoofdstukken hangen een beetje in het luchtledige, worden niet echt vertaald in handvatten voor het oplossen van de systeemcrisis. Veel blijft abstract. Lent beschrijft opnieuw met veel urgentie de dreigende klimaat- en biodiversiteitscatastrofe en de verslindende kapitalistische economie die ziekmakende ongelijkheid oplevert.

Het zal de GroenLinks-lezer bekend voorkomen. Ook de oplossingsrichtingen zullen haar niet echt verrassen. Voer een universeel basisinkomen in en een wereldregering die het bedrijfsleven temt. Hij steunt Raworths donuteconomie. Lent signaleert zelf al dat het nogal utopisch klinkt. Hij citeert Havel: ‘Hoop is ergens voor werken omdat het goed is, niet omdat het kans van slagen heeft.’ Mooi!

De toekomst is open, dat is waar. Lent roept ons op om aan de slag te gaan: vorm een gemeenschap van ‘kantelaars’. Je weet nooit wat het effect is van je handelingen. Alle systeemtransformaties zijn ‘voorbereid’ door talloze acties die ogenschijnlijk geen verandering teweegbrachten. Zeker. Toch dringt het gevoel zich op: dit gaat het klimaat en de biodiversiteit niet op tijd redden, en evenmin het grote bedrijfsleven temmen.

Maar misschien is dit een teleurstellende, maar ook wel realistische boodschap. De enorme krachten waar wij als bezorgde burgers tegenover staan zullen we niet bedwingen. De mensheid is nog niet in staat tot voldoende zelfreflectie om het vereiste wereldwijde netwerksysteem te kunnen realiseren. Vraag maar aan de aanhangers van Wilders en Trump.

De enorme systeemcrisis waar Lent voor waarschuwt is waarschijnlijk niet te vermijden. Lent: ‘Zo’n enorme disbalans als we nu hebben eindigt in een catastrofe: de ineenstorting van de populatie.’  

In het eerdere hoofdstuk ‘Wat ben ik?’ (over onder andere de zelforganiserende intelligentie van de natuur) schrijft hij dat de ‘ontwrichtingsfase’ een onvermijdelijk onderdeel is van het ‘adaptieve-cyclus’-model van verandering.

Dat doet denken aan organisaties als het Post Carbon Institute, die daar al rekening mee houden in hun project The great Unraveling (de naam spreekt voor zich). Zij denken dat veerkrachtige lokale samenlevingen de kiem kunnen zijn voor een nieuwe beschavingsfase als het huidige systeem ineen is gestort.

En dus klopt het wat Lent bepleit: ga vooral aan de slag. Maar Lent legt niet voor niets in het hele boek de nadruk op verbindingen, op samenwerking. Niet individuen, maar netwerken van individuen zijn de basis voor een alternatief. GroenLinks-PvdA moet wat mij betreft niet alleen leden oproepen om individueel aan de slag te gaan. Ik denk dat de partij(en) haar leden maximaal moet inspireren en faciliteren om lokaal mee te werken aan een veerkrachtige gemeenschap en als partij de ideeën van Lent verder moet overdenken en uitwerken.

Meer daadkracht

Lokaal gebeurt al heel veel door maatschappelijke organisaties, maar een krachtige ondersteuning door GroenLinks(leden) zou een groot verschil kunnen maken. Daarmee zou GroenLinks ook een praktisch vervolg geven aan de eerste prijs die haar Wetenschappelijk Bureau in 2022 uitreikte in het kader van de essayprijsvraag ‘Hoe komen we voorbij het kapitalisme?’.

Wat de groene beweging nodig is niet meer denkkracht, maar meer daadkracht was de titel van het winnende essay. Dat pleidooi van Sarah Van Rompaey en Seppe De Meulder spoorde de mensen die dromen van een ander economisch systeem aan om ‘daar te zijn waar het huidige systeem ravages aanricht’, om in gezamenlijkheid zich te verzetten tegen de noodtoestand. Het essay beschrijft hoe er na de overstromingsramp in België in 2021 een spontane organisatie van hulp en solidariteit ontstond van vrijwilligers die de handen uit de mouwen staken. Dat sluit perfect aan bij de boodschap van Lent.

Veel van wat rond zo’n veerkrachtige lokale samenleving al gebeurt, helpt tegen de klimaat- en biodiversiteitscrisis. Denk aan duurzame lokale voedselketens, energiecoöperaties, autodelers en ga zo maar door. Veel past perfect in onze visie op een solidaire samenleving. Denk aan hulp aan asielzoekers, maatjesprojecten voor mensen met een handicap, taalmaatjes voor laaggeletterden. Je kunt als GroenLinkser aan zo’n project meewerken en daarnaast aan de deur vertellen wat het linkse standpunt is over ons zorgsysteem.

Als het bestaande systeem onverhoopt in de ontwrichtingsfase terechtkomt, hebben we zaadjes geplant voor een alternatief. Solidair, gebaseerd op samenwerking, in harmonie met de natuur, in grote lijnen zoals Lent het aangeeft. Lezer, laat je dus vooral inspireren door het boek. Ga aan de slag, samen met andere mensen, zonder recept, maar met de Haveliaanse hoop dat jouw inspanning het verschil kan uitmaken tussen het decimeren van de mensheid of de overgang naar een wereldwijde duurzame beschaving.