Sommige politici, ook binnen de groene beweging, worden wat zenuwachtig van de boodschap van economische krimp, of degrowth.
“Het verkleinen van het bnp is niet het doel, maar is het gevolg van noodingrepen voor de leefbaarheid van de planeet. Als je minder SUV’s gaat maken, of minder privéjets, dan gaat het bnp omlaag. Als je in de VS van een geprivatiseerde gezondheidszorg naar een publieke gezondheidsvoorziening gaat, gaat het bnp omlaag. Terwijl dat geen negatieve invloed heeft op onze samenleving en ons gevoel van welzijn.
"Op dit moment is dat gevoel van welzijn voor grote delen van de samenleving overigens vrij klein omdat onze productie ten diepste ondemocratisch is. Deze wordt beheerd en bepaald door een klein groepje aandeelhouders wier doel het is om winst te maximaliseren, niet om tegemoet te komen aan menselijke behoeften. Dat resulteert in een uiterst inefficiënt systeem dat én te veel grondstoffen gebruikt én menselijke basisbehoeften niet vervult. Dat is een irrationele economie.
"Fast fashion is een goed voorbeeld: we willen allemaal iets om aan te trekken, maar we hebben niets aan T-shirts die uit elkaar vallen nadat we ze een keer hebben gedragen. Als de economie democratischer zou zijn, gericht op het vervullen van onze daadwerkelijke behoeften, krijgen we betere, socialere resultaten. Met ook nog eens minder energieverbruik. Ik kan me eerlijk gezegd geen krachtiger goednieuwsverhaal indenken dan dat.”
In je boek Less is more heb je het over het terugschroeven van de productie van goederen die het algemeen belang niet dienen. Dan heb je het over bijvoorbeeld privévliegtuigen en SUV’s. Wie mag bepalen wat wel en niet goed is voor het algemeen welzijn?
“De overheid kan diensten aanbieden die de consumptie van dat soort luxegoederen overbodig maken. Als je kwalitatief goed openbaar vervoer hebt dat betaalbaar is, zullen mensen daarvoor kiezen. Want het is goedkoper, makkelijker en leuker dan een eigen auto gebruiken. In Barcelona kun je de metro nemen voor een euro, de elektrische bus is goedkoper en de elektrische fiets kost een paar cent. Dat fietsprogramma is extreem populair.
"Het is keer op keer bewezen dat publieke diensten welzijn verspreiden met weinig verbruik van energie en grondstoffen, tegen lagere kosten dan de private sector. We kunnen ook de ongelijkheid in de samenleving terugdringen. Dat kan bijvoorbeeld met vermogensbelastingen en progressieve belastingen. Het uitgangspunt van degrowth is immers het laten krimpen van de consumptie door de rijken.
"De Franse econoom en historicus Thomas Piketty zegt ook: de beste manier om klimaatverandering tegen te gaan is door de koopkracht van de rijke bovenlaag te verkleinen. We moeten ook een democratisch gesprek openen over waar we minderen. We zouden toch redelijke regels en beperkingen moeten kunnen verzinnen om bijvoorbeeld die enorm vervuilende fast fashion-industrie aan banden te leggen. We hebben ook snelheidsregels op de snelweg en emissievoorschriften voor auto’s.
"Als we het gesprek over wat we als samenleving willen produceren en waar we onze grondstoffen voor willen gebruiken niet kunnen hebben, waar is de democratie dan nog voor? Ik vraag vaak in mijn colleges aan studenten: welke sectoren zijn destructief en niet zo nodig? Dan komen ze altijd met dezelfde voorbeelden. Iedereen kan de problematische producten aanwijzen.”
Als je het met de bril van sociale rechtvaardigheid bekijkt: is het dan wijzer om te reguleren zodat sommige dingen voor niemand verkrijgbaar zijn, of moet je vervuilende zaken belasten en de rijken belasten, wat zou betekenen dat sommige mensen ze alsnog kunnen aanschaffen? In de groene politiek is dit vaak waar de crux zit.
"Laten we eens kijken naar de luchtvaart. Het is duidelijk dat het niet opschiet met een manier van vliegen te vinden die CO2-neutraal is, dus we zullen moeten minderen. Hoe kun je dat eerlijk rantsoeneren? Je zou kunnen voorstellen dat iemand voor de eerste vlucht die hij in een jaar neemt de marktprijs betaalt. Vluchten die iemand daarna neemt, worden exponentieel zwaarder belast.
"Dat is niet onredelijk, want het overgrote deel van mensen die vliegen is erg rijk. Maar mensen moeten wel een ziek familielid kunnen bezoeken. Ik ben niet voor een one-size-fits-all-beperking, of een belasting die voor iedereen hetzelfde is, want dat betekent dat arme mensen de grootste lasten dragen, terwijl de rijken bijna niets merken.”
Dat is waar de spanning zit in een rechtvaardige transitie. We doen ons best om het inkomen beter te herverdelen en vervuiling en CO2 te belasten, maar je hebt nog steeds mensen die dingen niet kunnen kopen en mensen die dat wel kunnen. Je hebt toegevoegd beleid nodig.
“Precies, de brandstofbelasting in Frankrijk trof disproportioneel de armere mensen. Dus de gele hesjes hadden goed recht om daartegen in het verweer te komen. Zo worden we er keer op keer aan herinnerd: als klimaatbeleid niet sociaal is, mislukt het. De beleidsvoorstellen van degrowth-ecosocialisten gaan daar direct op in."