In economische modellen wordt steevast uitgegaan van ‘nutsmaximaliserende actoren’. De modellen zijn zo abstract dat er zelden gewag wordt gemaakt van de klasse waaruit deze actoren afkomstig zijn, wat hun huidskleur is, of het om mannen, vrouwen of transgenders gaat, hoe hoog of laag ze zijn opgeleid, of tot welke generatie ze behoren. Als je daar anno 2022 rekening mee houdt, verandert economics al snel in angrynomics, aldus economen Eric Lonergan en Mark Blyth, die hun boek deze titel gaven. 

Want dan zie je ineens hoe groot de machtsverschillen tussen deze ‘actoren’ zijn, inclusief de zorgen, angsten, onzekerheden en woede die daarmee gepaard kunnen gaan. Louter door een economische bril bezien valt niet goed te begrijpen hoe de spanningen in een samenleving kunnen toenemen terwijl het inkomen per hoofd van de bevolking stijgt. En begrijp je ook niet waarom het nationalisme zoveel aantrekkingskracht bezit in een tijd dat globalisering zoveel mensen in Westerse landen rijker heeft gemaakt. En is het tot slot een raadsel waarom uitgerekend gepensioneerden, wier inkomen afhankelijk is van het aantal werkenden dat belasting betaalt, immigratie sterker afwijzen dan welke andere groep ook.  

Zo’n onderscheid is natuurlijk vaag en vloeiend. Meestal gaat het om een combinatie van beide. Maar het maakt nogal wat uit of je de rijen poogt te sluiten en het ‘wij’ tegenover ‘zij’ wordt, of dat je voortdurend de adhesie van allen blijft zoeken. In het eerste geval doe je een beroep op loyaliteit en commitment, in het tweede zijn argumenten je belangrijkste overtuigingsmiddel.    

Dat maakt publieke woede tweezijdig. Het kan ontaarden in ordinaire stammenstrijd, waarbij leiders inzet en trouw  van de eigen groep eisen en het vooropstellen van het eigen belang de toon zet. Op die manier dreigt in de samenleving een waaier van boze minderheden te ontstaan. Maar het kan ook om bewegingen gaan die brede instemming zoeken en consequent een beroep doen op het algemeen belang. Dat is wat de auteurs ‘morele verontwaardiging’ noemen. Het gaat om onrecht waarvoor publieke erkenning wordt gevraagd. Dat kan variëren van zorgen over klimaatopwarming tot verontwaardiging over scheefgroei in Nederland. “De uitdaging voor de politiek van vandaag,” aldus de auteurs, “is om goed te luisteren naar de legitieme woede van morele verontwaardiging en deze te herstellen, en [..] te voorkomen dat politiek verwordt tot stammenstrijd.” 

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Want als er iets ontbreekt in onze democratie, dan is dat het geloof in een gemeenschappelijk perspectief, een gedeeld verhaal over waar we heen gaan en vandaan komen, wat goed en wat slecht is, wie de winnaars en verliezers en wie good guys en bad guys zijn.  

Maar is zo’n perspectief, een gedeelde diagnose wat er aan de hand is, nog mogelijk? Sommigen menen van niet. 

Angrynomics, Eric Lonergan and Mark Blyth. Agenda Publishing, 2020