Dit is een ingezonden opiniestuk, dat niet noodzakelijkerwijs het standpunt van Wetenschappelijk Bureau GroenLinks reflecteert.
Beste kameraden van GroenLinks en PvdA,
Als onze partijen opgaan in een nieuwe partij, moet dit een groene partij worden. Duurzaamheid en de balans tussen mens en natuur moeten een fundamenteel onderdeel vormen van de ideologie. Het economisch socialisme, de ideologie met de focus op een eerlijke verdeling van vermogen en inkomen, heeft electoraal gezien zijn beste tijd gehad. Het ecologisme, de ideologie die zich richt op een duurzame toekomst en de mens als onderdeel van de planeet, heeft zijn beste tijd nog voor zich. We moeten groene principes, samen met de strijd voor sociale rechtvaardigheid, verankeren in onze nieuwe partij. Als we dat doen, hebben we de wind in de rug én zijn we beter in staat oplossingen aan te dragen voor de problemen van nu.
Het economisch socialisme is electoraal over de datum
Er zijn duidelijke redenen aan te wijzen waarom het oude socialistische verhaal, zoals dat in industriële tijden populair werd, nu niet meer aanslaat. Ten eerste is de aard van het werk veranderd. De meerderheid van Nederland werkt tegenwoordig in de dienstensector in plaats van de industrie, waardoor gezondheid en welvaart zijn toegenomen. Ook zijn mensen vaker zzp’er of flexwerker. De arbeidersklasse is geen uniforme groep meer en veel mensen identificeren zich niet meer als arbeider. Hier ligt de kern van het electorale probleem van het oude socialisme: het heeft een financiële focus, terwijl mensen tegenwoordig niet meer primair stemmen op basis van hun economische ‘klasse’. Maar naast het electorale probleem heeft het socialisme ook een ideologische tekortkoming.
Het economisch socialisme heeft geen oplossing voor ecologische crises
In de tijd dat kapitalisme en socialisme populair werden, waren de grenzen van onze planeet nog lang niet overschreden. Pas in de laatste 50 jaar hebben we echt te maken gekregen met ecologische crises: ontwrichtende klimaatverandering, wereldwijde vervuiling en ernstig biodiversiteitsverlies. En deze groene catastrofes zijn niet alleen planeetproblemen, het zijn mensenproblemen. 7 miljoen mensen zijn jaarlijks het slachtoffer van verontreinigde lucht, waarvan vele duizenden in Nederland. Kleinschalige boeren zijn de eerste slachtoffers van droogte en een uitgeputte bodem. Wij allemaal kennen de gevaren van zoönotische ziekten, die steeds vaker voorkomen door de intensieve veehouderij. De oorzaak van deze problemen is duidelijk: overproductie en overconsumptie van goederen, gevoed door het kapitalisme.
Hoewel het socialisme met de theorie van klassenstrijd goed kan duiden wie hiervoor verantwoordelijk is en wie eronder lijdt, schiet de ideologie tekort bij de zoektocht naar oplossingen. Het oude socialisme beschrijft een juiste verdeling van kapitaal, maar ontbeert een visie op de negatieve consequenties van overproductie en overconsumptie. Herverdeling zal geen soelaas bieden: als je de armen in staat stelt hetzelfde te consumeren als de rijken, warmt de planeet nog steeds op. Als het socialisme een mascotte had, was het Robin Hood: verplaats de middelen van de rijken naar de armen en je problemen verdwijnen als sneeuw voor de zon. Maar van wie steel je voedsel als de oogsten mislukken? Hoe gaat Robin Hood ons beschermen tegen overstromingen? Wie betaalt de zorg als we overrompeld worden door medicijntekorten, fijnstof, en antibioticaresistentie? Problemen zoals klimaatontwrichting, milieuverontreiniging en biodiversiteitsverlies kan je niet ‘wegkopen’ of ‘herverdelen’. Het economisch socialisme is daarom niet meer geschikt als catch-all ideologie voor een moderne partij. Ecologisme biedt ons de echte oplossing: het reduceren van de overmatige productie en gebruik. Maar wat is het ecologisme eigenlijk?
In het ecologisme is de mens deel van een groter geheel
In de podcast Haagse Zaken van NRC werd eind maart gesteld dat GroenLinks, in tegenstelling tot de PvdA, een partij is zonder ideologie en zonder mensbeeld. Dit is een misverstand: het ecologisme, dat GroenLinks altijd in de vezels heeft gehad, is wel degelijk een ideologie en heeft een duidelijk mensbeeld. In het ecologisme is de mens geen egoïstische, verwoestende kracht, maar een bescheiden onderdeel van een groter netwerk: de planeet, met al haar inwoners. Het ecologisme benadrukt dat de mens nergens is zonder eten, drinken, schone lucht en – niet onbelangrijk – andere mensen. Jij bent er niet in je uppie en de mens is ook niet de enige op aarde. Als mens sta je in relatie tot anderen: je familie, je medemens, de planten en dieren om je heen. Zorgen voor elkaar betekent zorgen voor het hele systeem – nu en in de toekomst. Dát is waar het ecologisme over gaat.
Ecologisme staat voor visie en langetermijndenken
Ecologistische politiek betekent visie tonen en vooruit kijken. Belangrijke principes binnen het ecologisme zijn duurzaamheid, een circulaire economie en solidariteit met toekomstige generaties. Elk van deze principes dwingt politici op de lange termijn te denken en leidt tot plannen die niet alleen voor de komende vier jaar werken, maar voor de komende decennia. Het ecologisme is daarmee bij uitstek een ideologie die volstaat van visie. En, zoals Den Uyl ooit zei: “Waar visie ontbreekt, komt het volk om.” Het huidige woningtekort, in steeds grotere mate veroorzaakt door stikstofproblematiek, had voorkomen kunnen worden als we naar de visie van ecologisten hadden geluisterd en vroegtijdig actie hadden ondernomen. Met jarenlang pappen en nathouden, in combinatie met juridische geitenpaadjes, zitten we nu tot onze oren in de CO2, mest, PFAS en stikstof – en zonder genoeg woningen. Als we in de toekomst wél rekening houden met onze leefomgeving zullen we politieke keuzes moeten maken die op korte termijn wellicht een prijs hebben, maar ons het driedubbele opleveren op langere termijn. Op die manier kan ecologisme ook nog eens bijdragen aan goed bestuur.
Het ecologisme wordt electoraal steeds relevanter
Hoewel klassieke linkse partijen de laatste decennia in populariteit hebben ingeleverd, zowel in Nederland als in Europa, zijn groene partijen juist gestaag aan het groeien. Dat is logisch, want extreem weer en biodiversiteitsverlies worden elk jaar erger en zichtbaarder. Hoe verder de mens de aarde uitput en hoe verder we de leefomgeving verwaarlozen, hoe meer we realiseren dat dit een doodlopende weg is. Jongeren zijn hier bezorgder over dan volwassenen en ouderen, want het gaat om hun eigen toekomst. Dit is terug te zien in het electoraat van GroenLinks en de Partij voor de Dieren, dat gemiddeld een stuk jonger is dan dat van andere partijen. Als we groene principes als nieuwe partij omarmen, zal het ons dus ook beter lukken om toekomstige stemmers aan ons te binden.
Reductie raakt de rijken
Terug naar de reductie van overproductie en overconsumptie, als cruciale oplossing voor ecologische crises. Het mooie is dat reductie van overdaad betekent dat juist de rijken een stukje welvaart in zullen moeten leveren: de grote vervuilende bedrijven, de banken die investeren in fossiele subsidies, de ceo’s die elke maand de wereld rondvliegen. De armsten hebben van het ecologisme (mits goed uitgevoerd) weinig te vrezen: als je geen foie gras, luxe skivakantie of boorplatform kan betalen, hoef je natuurlijk ook niks in te leveren. Sterker nog, voor hen is er een wereld te winnen: er zijn vele voorbeelden waar de kwetsbaarsten profiteren van groen beleid. Goed geïsoleerde woningen verlagen de energierekening. Bewoners van gebieden met overstromingsrisico hebben profijt van meer bomen die water vasthouden. Meer betaalbaar openbaar vervoer betekent meer mobiliteit voor mensen die geen auto kunnen betalen. Groene maatregelen en een eerlijke verdeling van middelen gaan samen als twee handen op één buik.
Ecosocialisme: de liefdesbaby van ecologisme en socialisme
Ecologisme en socialisme halen het beste in elkaar naar boven. De klimaatbeweging zal democratischer en eerlijker worden van een stukje solidariteit tussen sociale groepen. En het socialisme zal inclusiever worden als het ook solidair is met toekomstige generaties. We zijn klaar met de subsidies op Tesla's, en de VVD die doet alsof dat groen beleid is. Subsidieer nou eens het kaartje voor de bus, zodat iedereen er iets aan heeft. We zijn klaar met de erbarmelijke omstandigheden waarin mijnwerkers grondstoffen voor onze smartphones moeten opgraven, terwijl we die ook kunnen recyclen. We zijn klaar met de pesticiden-industrie, die hardwerkende boeren en omwonenden ziek maakt en de consument de schuld geeft. Groene en rode oplossingen gaan hand in hand. Het wordt tijd dat de groene beweging draagvlak vindt onder zoveel mogelijk verschillende groepen, door naar ze te luisteren. En het wordt ook tijd dat we door het groen-is-elitair-frame van rechts heen prikken en laten zien: duurzame oplossingen zijn broodnodig, voor iedereen. En oplossingen die écht duurzaam zijn, komen ten gunste van de kwetsbaarsten in de samenleving.
Beste kameraden, een partij met een ecosocialistisch fundament zal niet alleen electoraal voordeel opleveren. Met deze ideologie zullen we het beste in elkaar naar boven halen. Op naar een rechtvaardige samenleving waar de mensen in balans staan met de planeet en waar we natuurlijke hulpbronnen eerlijk verdelen. Sterft, gij oude vormen en gedachten. Lang leve het ecosocialisme!
Wil je meer inhoud in de politiek? Steun Wetenschappelijk Bureau Groenlinks. Wij zijn blij met elke bijdrage!
