De traditionele benaderingen, zwaar leunend op formele zorgstructuren en gefragmenteerde financieringsmodellen, blijken ontoereikend om de huidige en toekomstige uitdagingen in de zorgsector het hoofd te bieden. Het is tijd voor een verschuiving in de richting van zorgzame gemeenschappen, waar samenwerking tussen vrijwillige en professionele zorg, inclusie en het erkennen van ieders behoeften vooropstaan. Voorbeelden uit Groningen en Drenthe tonen de kracht van deze benadering en benadrukken de urgentie om financierings- en marktuitdagingen te overwinnen.

Radicale herziening 

In een dergelijke gemeenschap wordt niet alleen op ‘zorg’ gericht in de traditionele zin van het woord. Dat kan associaties oproepen met afhankelijkheid, een eenzijdige relatie waarin de één geeft en de ander ontvangt. De nadruk ligt meer op onderlinge hulpvragen, waarbij de gemeenschap gezamenlijk antwoord geeft op een breed scala aan behoeften die verder gaan dan alleen gezondheidszorg.  

Hierbij ligt een uitdaging in het harmoniseren van informele zorg – de onbetaalde zorg verleend door familie, vrienden, en buren – met de formele zorgstructuren. Hoewel beide essentieel zijn, wordt de waarde van informele zorg vaak onderschat en ondergefinancierd. Het streven naar een balans vereist niet alleen een culturele verschuiving in hoe we zorg waarderen, maar ook praktische veranderingen in beleid en financiering die beide vormen van zorg ondersteunen en faciliteren.

De synergie tussen informele en formele zorg staat centraal in de uitdagingen waarmee onze zorgsystemen worden geconfronteerd, vooral in het licht van een financieringssysteem dat steeds meer onder druk staat. Het huidige model, dat voornamelijk is gebaseerd op formele zorgverlening, wordt onhoudbaar door de vergrijzing van de bevolking en de daaruit voortvloeiende groei van ouderen met een hulpvraag en complexere zorgvraag. Deze demografische verschuivingen leiden tot een schaarste aan arbeidspotentieel, waardoor het risico ontstaat dat mensen tussen wal en schip vallen. Dit tekort aan zorgverleners, gecombineerd met een toenemende druk op financiële middelen, onderstreept de noodzaak van innovatieve oplossingen die de kloof tussen vraag en aanbod kunnen dichten. Het betrekken en versterken van informele zorgnetwerken binnen zorgzame gemeenschappen biedt een pad voorwaarts, maar vereist een radicale herziening van hoe we als samenleving zorg financieren en waarderen.

Krachtig model 

In Groningen en Drenthe onderscheiden de projecten op dit vlak zich door een sterke nadruk op wederkerigheid. Er wordt uitgegaan van het idee dat alle leden van een gemeenschap zowel bijdragers als ontvangers van ondersteuning kunnen zijn, ongeacht hun officiële status als zorgprofessional of zorgbehoevende. Deze benadering erkent en benut het ongebruikte potentieel binnen gemeenschappen, waarbij iedereen waarde toevoegt en ontvangt. Dit systeem maakt een rijkere, geïntegreerde vorm van zorg en ondersteuning mogelijk, waarbij formele en informele zorg elkaar versterken.

Het succes van deze projecten biedt een krachtig model voor hoe zorg in de toekomst kan worden georganiseerd, gefinancierd en ervaren, maar vraagt ook om inzet zodat deze principes breder toegepast kunnen worden. Flexibiliteit en experimenteerruimte zijn essentieel, we kunnen niet anders dan nadenken over een radicale heroverweging van de manier waarop zorg wordt georganiseerd, gefinancierd en gewaardeerd.  

Deze weg vooruit wordt echter gehinderd door de rigide structuur van de huidige financiering en het diepgewortelde ethos van marktwerking. De nadruk op concurrentie en kostenefficiëntie biedt geen of weinig ruimte voor de complexe, op maat gemaakte benaderingen die zorgzame gemeenschappen kenmerken. Naast flexibiliteit en langdurige betrokkenheid zijn investeringen nodig, in sociale relaties die moeilijk te kwantificeren zijn binnen traditionele marktmodellen. De focus op winstgevendheid en schaalbaarheid ondermijnt vaak de waarde van persoonlijke, op de gemeenschap gerichte zorginitiatieven, die cruciaal zijn voor het welzijn van kwetsbare groepen.

Verlichting 

De verantwoordelijkheid voor deze transformatie ligt bij ons allemaal, maar in het bijzonder bij degenen in posities van macht en invloed. De politiek, overheid, zorgverzekeraars en professionele zorgverleners moeten leiderschap tonen door actief beleid. Ze moeten praktijken durven te herzien. Een noodzakelijke stap om een zorgcrisis van ongekende omvang te voorkomen. 

Zorgzame gemeenschappen bieden een bewezen en waardevolle benadering om de kloof tussen formele en informele zorg te overbruggen en de druk op traditionele zorgmodellen te verlichten. Deze gemeenschappen zijn klaar om een centrale rol te spelen in de toekomst van onze zorg, maar zij kunnen dit niet zonder structurele ondersteuning. We zullen moeten samenwerken aan een toekomst waarin zorgzame gemeenschappen niet slechts een alternatief zijn, maar een integraal onderdeel van een veerkrachtig, duurzaam en inclusief zorgstelsel. We kunnen ons niet veroorloven te wachten, de problemen van onbetaalbaarheid en een tekort aan zorgpersoneel verscherpen met de dag. Zorgzame gemeenschappen staan klaar om bij te dragen aan de oplossing. Maar ze moeten wél de kans krijgen om dit te organiseren.