Met het veelbesproken boek Morele ambitie zwemt Rutger Bregman moedig tegen de stroom in. Het boek wil meer zijn dan passieve maatschappijkritiek en is een dappere poging om mensen te activeren om het goede te willen doen. 

Ook doet Bregman een moreel appel op alle talenten die nu kiezen voor een baan die weinig bijdraagt aan de samenleving of die met hun werk maatschappelijke vooruitgang in de weg zitten. Denk aan een topadvocaat die de belangen verdedigt van een vervuilende multinational of iemand in de techsector die haar kennis inzet om zoveel mogelijk advertentieclicks te realiseren.  

Wie tegen de stroom in zwemt, kan kritiek verwachten. Wie anderen dan ook nog eens durft aan te spreken op hun gedrag, die krijgt al helemaal de wind van voren. 

De negativiteit die Bregman – vooral op sociale media – over zich heen krijgt, past natuurlijk perfect in een samenleving waarin morele superioriteit als erger wordt beschouwd dan cynisme, nalatigheid, apathie, hebzucht of egoïsme – om maar wat voorbeelden te noemen. Hoe heeft het zover kunnen komen? 

In Tot uw dienst geeft Herman Tjeenk Willink, oud-PvdA-politicus en topambtenaar, een plausibele richting van een antwoord. Het boek gaat over tekortschietende aandacht en waardering voor de uitvoering van overheidsbeleid en is geschreven door twee voormalige Tweede Kamerleden die nu werkzaam zijn in de publieke dienstverlening: Alexander Pechtold (D66, directeur van rij-instituut CBR) en Bart Snels (GroenLinks, toezichthouder bij de Inspectie belastingen, toeslagen en douane).

Cover boek Morele ambitie door Rutger Bregman.
Cover boek Tot uw dienst van Alexander Pechtold en Bart Snels.

Tjeenk Willink, die zijn werkende leven heeft gewijd aan het verbeteren van de uitvoeringspraktijk, brengt het verdwijnen van moraliteit in direct verband met marktwerking. Hoewel hij zich in zijn analyse op de overheid richt, is zijn stelling op de samenleving als geheel van toepassing. Hij stelt dat de overheid sinds de jaren tachtig is gaan denken en handelen in termen van marktwerking. Problematisch, omdat de markt geen moraal kent. Amorele marktprincipes, zoals rendement en efficiency, zijn daardoor dominant geworden in ons denken. 

De publieke dienstverleners die in het boek aan het woord komen, geven stuk voor stuk aan dat ze weinig ruimte ervaren om hun werk naar eigen inzicht te kunnen uitvoeren. Met gêne geven Pechtold en Snels toe dat dat komt omdat politici (maar vergeet de beleidsmakers niet!) te veel op de stoel van de uitvoerders zitten, ze hun werk complex maken door controledwang en maatschappelijke problemen niet oplossen. 

Als je dit zo leest, is het ergens wel begrijpelijk dat moreel ambitieuze talenten niet kiezen voor een baan in de publieke dienstverlening. Zo lopen de vacatures bij de uitvoeringsinstanties alleen maar verder op. Toch is het boek van Pechtold en Snels ook een hoopvol verhaal. De publieke dienstverleners zien de waardering en beleidsvrijheid langzaam toenemen. Dus wie zich na het lezen van Bregmans boek klaarmaakt voor een betekenisvolle carrièreswitch, kan meteen verder met Tot uw dienst als inspiratie.