Europa, het zou zomaar de beste regio om in te wonen kunnen zijn. Maar het uitzicht op een duurzaam – ecologisch én politiek duurzaam – en solidair Europa lijkt nog ver weg. Het debatklimaat over en in Europa maakt het niet makkelijker: het wordt steeds vaker gevoerd in uitersten. En het gekrakeel over de euro als onderdeel van een visieloos, neoliberaal beleid brengen ons geen stap verder. Duiding en voorstellen voor een Europese agenda.
Om de balans tussen het kapitalisme en de democratie terug te vinden, hebben we geen andere keuze dan de natiestaat in ere te herstellen, aldus de Franse politicoloog David Djaïz (1990). In Slow Democracy krijgt dat credo een progressieve invulling.
De relatie tussen kiezers en partijen is in de laatste decennia radicaal veranderd. Waar in de jaren zestig mensen standaard op ‘hun’ partij stemden, maken kiezers nu bij iedere verkiezing een nieuwe afweging.
Het waren turbulente weken, binnen en buiten de parlementen, en in mijn hoofd gebeurde iets geks. Telkens als ik de Capitoolbestormers zag, of de opgewonden Nederlandse parlementariërs aan de interruptiemicrofoon, of de woedende virusontkenners, maar ook als ik de groeiende rij politici de woorden: ‘onacceptabel’, ‘zorgelijk’ , ‘aanslag op de rechtsstaat’, of gewoon maar ‘de burger’ hoor uitspreken, dan krijg ik een heel ander beeld voor ogen.
Christina Lafonts Democracy Without Shortcuts sluit naadloos aan bij het onderzoek binnen GroenLinks naar meer deliberatieve vormen van democratie. Hoewel ze nauwelijks met concrete oplossingen komt, doet dit boek beseffen hoezeer het succes om voorstellen om de democratie te versterken, afhangt van de kwaliteit van deliberatie door de hele samenleving heen: in het gezin, op school en in de media.
Feiten zijn onmisbaar voor een democratisch politiek debat. Sociale media verlagen de drempel voor burgers om zich in dit debat te mengen, maar zijn ook kampioen in het verspreiden van desinformatie – en bedreigen daarmee de positie van feiten. Overheden moeten de grote platforms dan ook nadrukkelijker aanspreken op hun verantwoordelijkheid voor een open, eerlijk en op feiten gebaseerd politiek debat. Daarbij hoort ook een herwaardering van een traditionele steunpilaar van de democratie: de vrije pers.
Het beroep op feiten is in de praktijk vaak een slinkse manier om anderen te intimideren en het zwijgen op te leggen. Voor het herstel van onderling vertrouwen in politiek en samenleving hebben we dan ook niet meer feiten nodig, maar juist meer bereidheid om te erkennen dat de ander ook (voor een deel) gelijk kan hebben. Democratie is immers niet het organiseren van waarheid, maar van twijfel.
De groei van partijen als DENK, Nida en Bij1 hangt samen met het falen van traditionele partijen om daadwerkelijk inclusief te zijn. Om meer kiezers met een migratieachtergrond aan te trekken, moeten partijen als GroenLinks meer gehoor geven aan de ervaringen en wensen van deze groepen én de eigen politieke cultuur veranderen.
De titel ‘Verloren land – De zeven stappen van democratie naar dictatuur’ heeft een persoonlijke lading. Ece Temelkuran werkte jarenlang als journalist bij diverse media in Turkije en voerde een vlijmscherpe pen, tot ze in 2012 werd ontslagen bij het dagblad Habertürk. Sinds 2016 leeft ze in ballingschap in de Kroatische hoofdstad Zagreb.
De standpunten van GroenLinks over democratie en zeggenschap van burgers zijn zwak en beperkt, en bieden niet meer dan een bedeesd antwoord op de ruwe uitdagingen van het rechts-populisme. GroenLinks moet de komende decennia het ideaal van radicale democratisering opnieuw uitvinden.