Het is onwaarschijnlijk dat we de ecologische crisis kunnen stoppen zolang onze economie blijft groeien. We kunnen ons dus maar beter voorbereiden op een toekomst zonder bbp-groei. Maar wat betekent een afscheid van de groei voor de positie van Nederland en de Europese Unie op het wereldtoneel? Kunnen we straks onszelf, de democratie en de internationale rechtsorde nog verdedigen tegen agressieve autocraten?
De transitie van de zware industrie vraagt veel van bedrijven en hun medewerkers. Werkenden in bijvoorbeeld olie- en staalbedrijven hebben op dit moment vaak een prima salaris en baanzekerheid. Door de transitie die van deze bedrijven gevraagd wordt, zullen het werk en de arbeidsvoorwaarden van veel van de werkenden in de zware industrie veranderen. Het is belangrijk om goed na te denken over het werkperspectief dat deze mensen geboden kan worden. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen die door de energietransitie van baan moeten veranderen een baan vinden waarmee ze tevreden zijn?
Vlees eten zou geen moreel dilemma moeten zijn. Het is een technologisch probleem dat opgelost kan worden. Vlees, vis en zuivel kunnen worden gemaakt met behulp van dierlijke cellen en micro-organismen.
Van de bekende Britse religiewetenschapper Karen Armstrong verscheen 'De Heilige Natuur'. De boodschap van haar boek is dat we de natuur niet langer als een bron van grondstoffen moeten beschouwen, maar als iets dat grote waarde in zichzelf heeft. Een fundamenteel andere manier van kijken en denken helpt om de klimaatcrisis tegen te gaan, zo meent ze.
“Ken je zelf, word jezelf, verlies jezelf”, zo vat de Vlaamse hoogleraar psychologie in Gent en praktiserend psychoanalyticus Paul Verhaeghe de geschiedenis van het denken over het individu samen.
Het toekennen van rechten aan bijvoorbeeld een rivier kan helpen om zo’n rivier te beschermen tegen vervuiling. Dat vraagt wel om goede voorwaarden, meent onderzoeker Matthias Kramm. Maatschappelijk draagvlak en formeel voogdijschap zijn cruciaal. En rechten voor de natuur moeten volgens hem niet geïsoleerd worden van economisch beleid.
Het idee om rechten toe te kennen aan de natuur komt op in een wereld die is getekend door de klimaatcrisis. Wat rechten in dit verband kunnen betekenen is een vraag naar de mogelijkheden van wetgeving en rechtshandhaving. Het Urgendavonnis, dat wereldwijd om die reden aandacht heeft getrokken, verdient het daarom preciezer te worden bekeken.
Onze relatie met de natuur is gestoeld op eigenaarschap en rentmeesterschap. De natuur is van ons, of is geleend, en moet daarom worden beheerd. In beide gevallen heeft de natuur een functie, namelijk het dienen van menselijke belangen. Hierin schuilt het risico van uitbuiting, en dat is wat in de moderne wereld gebeurt. Filosofe Isabelle Stengers schetst een alternatief systeem van ‘cosmopolitiek’ dat volgens Arthur Oldeman en Elze Vermaas handvatten biedt voor een systeem waarin de natuur een eigen stem heeft.
Het concept rechten voor de natuur is lastig te verwerken in bijvoorbeeld een vergunningenprocedure, meent Ivo Stumpe. De meeste Nederlanders staan voor een goede belangenafweging tussen economie en milieu. Daarbinnen valt volgens hem al enorm veel te verbeteren. “Meer onderzoek naar milieueffecten, waar nodig snel normen aanscherpen, regels beter handhaven en meer mogelijkheden om vergunningen te wijzigen of in te trekken.”
Voedsel wordt niet in de supermarkt gemaakt: het komt op ons bord door een samenspel van productie, distributie en consumptie. De omgang met alle aspecten van voedselsystemen, vanuit een perspectief van duurzaamheid, heet agro-ecologie. Een introductie.